ب) عنصر روانی بند ب ماده ۳
عنصر روانی این جرم عبارت است از در دسترس قرار دادن داده های سری به صورت عمدی، از این رو اگر فردی در حالت مستی، بی هوشی، خواب، اجبار، اکراه و نظایر اینها، مرتکب عمل شود به نظر می آید عمل وی مشمول این بند نمی شود.
همچنین مرتکب باید نسبت به سری بودن داده ها و نیز فاقد صلاحیت بودن طرف دیگر علم وآگاهی داشته باشد. اما سوء نیت خاص یعنی اینکه با انجام این کار قصد ضربه زدن به نظام یا بر هم زدن امنیت کشور ونظایر آن را داشته باشد ؛ بنظر ضروری نیست.^[۱۰۸]
ج) عنصر روانی بندج ماده ۳
عنصر روانی مرتکب این بند علاوه بر عمد در افشا یا در دسترس قرار دادن داده های سری، علم و آگاهی نسبت به بیگانه بودن طرف مقابل است. این بیگانه می تواند یک دولت، سازمان و….. باشد. همچنین در این بند وجود سوء نیت خاص یعنی اینکه با انجام این کار قصد بر هم زدن امنیت کشور یا ضربه زدن به نظام را داشته باشد ضروری نیست وبه صرف افشا یا در دسترس قرار دادن داده های سری جرم محقق می شود.^[۱۰۹]
د) عنصر روانی ماده ۴
عنصر روانی این جرم علاوه بر عمد در نقض تدابیر امنیتی سامانه های رایانه ای یا مخابراتی، شامل سوء نیت خاص «دسترسی به داده های سری» نیز می شود. بنابراین کسی که صرفاً تدابیر امنیتی را نقض می کند. بدون آنکه به داده های سری دسترسی پیدا کند، مرتکب این جرم نشده است. همچنین موفقیت در دسترسی به داده های مذکور ملاک نیست و از این باب جرم مقید نمی باشد بلکه اگر در کنار نقض تدابیر امنیتی و قصد خاص دسترسی به داده های سری محقق شود، جرم واقع شده است حتی اگر مرتکب به داده های مذکور دسترسی پیدا نکرده باشد.

همچنین مرتکب باید آگاه باشد که سامانه مور نظر، سامانه ای است که داده های سری در آن نگهداری می شود. در صورت نا آگاهی، بزه دسترسی غیر مجاز موضوع ماده ۱ شکل گرفته است.
ه) عنصر روانی ماده ۵
عنصر روانی این جرم خطای جزایی (بی احتیاطی، بی مبادلاتی، عدم رعایت تدابیر امنیتی) است.^[۱۱۰]
بی احتیاطی معمولاً به انجام کاری است که فرد نباید انجام دهد، مثل اینکه فرد ماًمور یک حامل داده را روی میز خود رها کند و کسی وارد اتاق شده و آن را بر دارد.
بی مبادلاتی نیز عبارت است از عدم انجام کاری که انجام آن از شخص مسئول انتظار
می رود^[۱۱۱]. مثل آنکه رایانه خود را دارای گذر واژه نکرده باشد و به این ترتیب هر کسی به راحتی بتواند صرفاً با روشن کردن رایانه به کلیه اطلاعات آن دسترسی پیدا کند.
توجه به این نکته لازم است که هر چند این جرم جز جرائم عمدی نیست، اما احراز بی احتیاطی، بی مبادلاتی، عدم رعایت تدابیر امنیتی لازم است.
از این رو ماًموری که تحت تاًثیر شکنجه یا مستی اجباری و یا در حال خواب داده های سری را در اختیار افراد بدون صلاحیت قرار دهد، مشمول این ماده نمی شود. ^[۱۱۲]مگر اینکه نفس در این حالت قرار گرفتن ناشی از بی مبالاتی باشد. مثلاً ماًمور به تنهایی بر خلاف توصیه های امنیتی به محل استقرار دشمن برود و دستگیر شود و سپس با شکنجه توسط دشمن اطلاعاتی از او گرفته شود.
نکته قابل ذکر دیگر در مورد عنصر بی مبالاتی و بی احتیاطی آن است که این دو رفتار
می تواند نسبت به اصل ارائه داده های سری باشد و هم نسبت به شناسایی هویت گیرنده
داده های سری. برای مثال ماًمور بدون تحقیق کافی وبه هدف ادعای شخص او را ذیصلاح تلقی کرده وداده ها را در اختیار و در دسترس وی قرار بدهد ^[۱۱۳].
بند دوم: عنصرمعنوی جاسوسی رایانه ای تجاری، اقتصادی
در این قسمت به تفکیک عنصر معنوی مواد ۶۴ و۷۵ را بررسی میکنیم.
الف) عنصر معنوی ماده ۶۴ قانون تجارت الکترونیک
رفتار جاسوسی رایانه ای تجاری، اقتصادی باید با عمد انجام گیرد چون عبارت «تحصیل غیر قانونی اسرار» نشانگر این مطلب است که عمل مرتکب عملی ارادی و از روی عمد و قصد باید باشد.
عنصر روانی این جرم علاوه بر عمد و اراده در فعل باید همراه با سوء نیت خاص «اضرار به شرکت یا کسب منفعت یا بُرد در رقابت برای خود» باشد که البته در این ماده پیش بینی نشده است. و بنا به صراحت ماده به صرف تحصیل اسرار تجاری توسط مرتکب جرم محقق می شود.
ب) عنصر روانی ماده ۷۵
عنصر روانی این ماده عمد و اراده در دستیابی غیر مجاز به اسرار تجاری می باشد اما این رفتار باید همراه با سوء نیت خاص «قصد رقابت، کسب منفعت و یا ورود ضرر به بنگاههای تجاری، صنعتی، اقتصادی، وخدماتی» باشد.
پس از جمیع مطالب بیان شده در می یابیم رفتارهای جاسوسی رایانه ای باید با عمد انجام گیرد. مگر در باره موجب دسترسی شدن ماده ۵ قانون جرائم رایانه ای که از این قاعده مستثناست.
گفتار چهارم: شروع به جرم
شروع به جرم در واقع یک جرم ناتمام است بدین معنی که متهم قصد ارتکاب جرمی را دارد و در جهت انجام آن فعالیت هایی را انجام می دهد اما فعل ناتمام مانده و او موفق به تکمیل فعل مجرمانه نمی شود در برخی از موارد همین عملیات مقدماتی که در جهت ارتکاب جرم انجام می شود از نظر قانون قابل مجازات می باشد فلسفه مجازات در این گونه موارد بر این مبناست که شخص مرتکب هر چند صدمه نهایی مورد نظر خود را به واسطه دخالت موانع خارجی، که اراده او در آنها دخالت نداشته ایجاد نکرده است ولی خصوصیات ضد اجتماعی خود را نمایان ساخته و بنابراین جامعه باید برای اصلاح و یا ارعاب او به مجازات متوسل شود.
حال این سوال مطرح می شود که آیا بزه جاسوسی رایانه ای بطور اعم شروع به جرم دارد؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا چند تعریف از شروع به جرم ذکر می کنیم.
«شروع به جرم که به منزله ورود مجرم به مرحله اجراست عبارت است از فعلیت یافتن عمل مجرمانه ای است که هنوز بطور کامل به اتمام نرسیده است» و «عبور از قصد مجرمانه و عملیات مقدماتی و ورود در مرحله اجرایی جرم را، به نحوی که اعمال انجام شده متصل به جرم باشد، شروع به آن جرم گویند».^[۱۱۴]
اما قانون مجازات اسلامی در ماده ۴۱ شروع به جرم را اینگونه تعریف کرده است:
«هرکس قصد ارتکاب جرمی کند و شروع به اجرای آن نماید لکن جرم منظور واقع نشود چنانچه اقدامات انجام گرفته جرم باشد محکوم به مجازات همان جرم می شود…».
پس از این تعاریف باید گفت که برای قابل مجازات بودن شروع به جرم باید شخص مرتکب قصد ارتکاب جرم را کرده باشد و با برداشتن گام های اساسی به حصول نتیجه نزدیک شده باشد. بنابراین مجرم در بزه جاسوسی رایانه ای باید قصد ارتکاب را کرده باشد سپس با انجام دادن رفتار مادی فیزیکی وارد مرحله عملیات اجرایی جرم شده باشد و پیش از حصول و گرفتن نتیجه که همان انتقال داده های سری به شخص فاقد صلاحیت متوقف شده و جرم تمام نشود. همانطور که ملاحظه می شود از دید دانش مهندسی نرم افزار رایانه و اصول بنیادین حقوق کیفری امکان تحقق شروع به جرم در این بزه وجود دارد. زیرا به نظر نگارنده شروع به جرم بزه جاسوسی رایانه ای شروع به جرم دسترسی غیر مجاز است. که توسط مرتکب حرفه ای به راحتی امکان وقوع خواهد داشت اما تشخیص عملیات اجرایی امری کاملاً فنی و تخصصی است که براساس ۳ عامل می باشد:
هدف، نوع جمع آوری اطلاعات و نوع عملیات که باید توسط متخصصین امر رایانه انجام شود. بنابراین اگر کسی قصد ارتکاب جاسوسی رایانه ای را کرد و وارد مرحله عملیات اجرایی این جرم هم شد، اما به هر دلیل از رسیدن به نتیجه باز ماند عمل می تواند شروع به جرم جاسوسی رایانه ای تلقی شود. یعنی شخص بطور غیر مجاز به داده های سری دسترسی پیدا کرد ولی به دلیلی نتوانست به نیت نهایی خود برسد. این می تواند به معنای شروع جرم باشد.
اما نکته مهم آن است که با توجه به این که شروع به جرم باید در قانون تصریح شده باشد و فقط جرائمی که شروع به آنها هم توسط قانون جرم انگاری شده باشند شروع به جرمشان قابل مجازات می باشد. لذا در حال حاضر با توجه به عدم پیش بینی قانون جرائم رایانه ای شروع به جرم جاسوسی رایانه ای که همان شروع به جرم دسترسی غیر مجاز به داده های سری می باشد، دارای عنوان مجرمانه نمی باشد و قابل مجازات نمی باشد و این نقصی بزرگ برای قانون جرائم رایانه ای محسوب می شود. که به نظر نگارنده بهتر است هر چه زودتر اصلاح شود.
گفتار پنجم: نوع جرم جاسوسی رایانه ای به لحاظ عنصر مادی
اگر مجرم از مراحل مختلف جرم عبور کند و یا با عبور از برخی از این مراحل به خواست خود که انجام جرم است دست یابد و فعل یا ترک فعل مجرمانه بی بهره نماند می گویند جرم به صورت تام انجام شده.
جرم تام از حیث عنصر مادی می تواند به جرم فوری یا مستمر، مطلق یا مقید از حیث حصول نتیجه و به لحاظ بساطت و پیچیدگی به جرم ساده یا مرکب تقسیم نمود.^[۱۱۵]
در ادامه به بررسی نوع جرم جاسوسی رایانه ای از حیث عنصر مادی می پردازیم.
بند اول: جرم آنی (فوری) یا مستمر
جرم آنی جرمی است که در زمان کوتاهی به ارتکاب می رسد، اگرچه نتیجه آن مدت طولانی ادامه می یابد.
جرم مستمر هم جرمی است که در مدت زمان نسبتا طولانی به وقوع می پیوندد.
با نگاهی به رفتار مجرمانه در بزه جاسوسی رایانه ای در می یابیم جاسوسی در فضای مجازی یک جرم آنی می باشد. زیرا هرچند انجام سه گام پیش گفته نیاز به بستر زمانی مناسب برای تحقق جرم دارد و هر چند ممکن است جرم جاسوسی رایانه ای در زمان کوتاهی محقق نشود، اما این امر نمیتواند بیانگر مستمر بودن جرم جاسوسی رایانه ای باشد چون در جرم مستمر تمامی اجزا و ارکان جرم باید مدام در طول زمان در حال تکرار باشند ولیکن همانطور که میدانیم هر چند عناصر تشکیل دهنده بزه جاسوسی رایانه ای ممکن است در طول زمان پراکنده باشند اما این به معنی مستمر بودن جرم نیست و آنی بودن این بزه هم کاشف از این معنی نیست که باید تمامی ارکان این جرم در یک زمان با هم جمع شوند . خلاصه آنکه این جرم را میتوان جرمی آنی دانست.
بند دوم: جرم مطلق یا مقید
چنانچه تحقق جرم مقید به ایجاد نتیجه ای باشد، جرم را مقید می نامند و اگر صرف انجام عمل مجرمانه صرف نظر از ایجاد نتیجه جرم باشد، آن را مطلق می گویند. با توجه به اینکه در جرم جاسوسی رایانه ای حصول نتیجه ضروری به نظر می رسد پس می توان گفت که جاسوسی رایانه ای یک جرم مقید است. مثلاً در بند الف ماده ۳ قانون جرائم رایانه ای، دسترسی باید منجر به تحصیل یا شنود داده ها شود و یا در بندهای بعدی نتیجه مورد نظر قرار دادن داده های سری در اختیار فاقد صلاحیت می باشد.
پس اگر تحصیل یا شنود صورت نگیرد یا داده ها در دسترس افراد فاقد صلاحیت قرار نگیرد رفتار مرتکب مشمول این ماده نخواهد بود.
همچنین در ماده ۴ نقض تدابیر امنیتی نتیجه مورد نظر را فراهم می آورد که همانا دسترسی به داده های سری است پس این فعل هم مقید می باشد.
ماده ۵ هم دستری اشخاص فاقد صلاحیت بر اثر بی احتیاطی و بی مبالاتی و … مامور دولتی به داده های سری مورد نظر می باشد. بنابراین مقید بودن این رفتار محرز است.
همچنین در ماده ۷۵ قانون تجارت الکترونیکی هم دستیابی غیر مجاز به اسرار تجاری برای حصول نتیجه تحصیل این اسرار تجاری است که نشانگر مقید بودن این جرم می باشد.
بند سوم: جرم ساده یا مرکب
برخی از جرائم با یک عمل یا ترک عمل ساده انجام می شوند به عبارت دیگر دارای یک عنصر مادی مشخص هستند در عوض برخی از جرائم نیاز به اجرای اعمال مادی گوناگون و گاه پیچیده ای دارند تا تحقق پیدا کنند و گاه حتی امکان وقوع چند جرم برای تحقق یک عمل مجرمانه متصور است. ^[۱۱۶]
در خصوص جرم جاسوسی رایانه ای با روی آوردن به آنچه قانونگذار در مبحث سوم، جاسوسی رایانه ای یاد شده، نمی توان گفت که جاسوسی یک رفتار مشخص یا چند رفتار همسان است، بلکه مجموعه ای از رفتارها به شمار می آید که با محوریت داده های سری در کنار هم آورده شده اند.^[۱۱۷] بنابراین جاسوسی رایانه ای یک جرم ساده نمی باشد بلکه جرمی است مرکب که شامل چند رفتار می باشد که با انجام همه آنها جرم محقق می شود.
مبحث سوم: همکاری در ارتکاب جرم جاسوسی رایانه ای
در زمان ارتکاب جرم معمولاً فرد مرتکب خود به تنهایی تصمیم به ارتکاب جرم می گیرد مثل سرقت از مکانی، در نتیجه فرد قصد خود را عملی کرده و جرم را شروع می کند و آن را به انتها می رساند. به چنین فردی در ادبیات حقوقی عامل، فاعل یا مباشر جرم می گویند.
اما همواره اینگونه نیست که یک نفر به تنهایی جرم یا جرایمی خاص را انجام دهد. گاهی در وضعی خاص تعدادی از افراد تصمیم می گیرند جرم یا جرائمی را با هم انجام دهند و در انجام آن به هم کمک کنند. این نوع همکاری را می توان شرکت در جرم یا حسب موارد خاص معاونت در جرم نامید، به عبارت دیگر باید گفت که در تمامی نظامهای حقوقی غیر از مباشر جرم، کسانی که در ارتکاب عمل مجرمانه به او مساعدت می نمایند قابل مجازاتند.^[۱۱۸]
گفتار اول: شرکت در جرم
شریک در جرم کسی است که با فرد یا افراد دیگر درانجام مادی عمل یا ترک عمل مشخصی که قانون آن را موجب مجازات دانسته باعلم و آگاهی و قصد همکاری نماید.^[۱۱۹]
هر شریک جرم در عین حال مباشر آن جرم نیز نامیده می شود. همچنین مسئولیت کیفری شریک در جرم کاملاً مشخص است و به هیچ نحو به مسئولیت کیفری سایر شرکاء ربطی ندارد و لذا هر شریک جرم می تواند به تنهایی مورد تعقیب قرار گیرد و به تنهایی مجازات شود.

که پرکین کنی دل ز افراسیاب دمی آتش اندر نیاری به آب
ز خویشی مادر بدو نگروی نپیچی و گفت کسی نشمری
به گنج و فزونی نگیری فریب همان گر فراز آیدت گر نشیب
به تاج و به تخت و نگین و کلاه به گفتار با او نگردی ز راه
بگویم که بنیاد سوگند چیست خرد را و جان تو را پند چیست
بگویی به دادار خورشید و ماه به تیغ و به مهر و به تخت و کلاه
به فرّ و به نیک‌اختری ایزدی که هرگز نپیچی به سوی بدی
میانجی نخواهی جز از تیغ و گرز منش برز داری و بالای برز
چو بشنید زو شهریار جوان سوی آتش آورد روی و روان
به دادار دارنده سوگند خورد به روز سپید و شب لاژورد
(همان، ج۴، ۱۳-۱۴)
گویی کیکاووس مستجاب‌الدعوه است چون شاهی نیرومند و فرمند چون کیخسرو نیز برای پیروزی از تورانیان از او التماس دعا دارد و پس از فرار مجدد افراسیاب گیو را برای طلب دعا نزد کاووس به قاصدی می‌فرستد.

چو بر پیش یزدان گشایی دو لب نیایش کن از بهر من روز و شب
کشیدیم لشکر به ماچین و چین و زآن روی رانم به مکران زمین
و زآن پس بر آب زره بگذرم اگر پای یزدان بود یاورم
در گرماگرم نبرد با توران برای کین کشیدن از افراسیاب، کیخسرو پیوسته به کاووس نامه می‌نویسد و گزارش فراز و نشیب‌های جنگ را بدو می‌رساند و کاووس در پیشگاه خداوند بر خاک می‌افتد. گاه خدا را به خاطر پیروزی‌هایی که بخشیده سپاس می‌گوید و گاه برای پیروزی سپاه ایران دعا می‌کند.
۱۷۷۱ فرود آمد از تخت کاوس شاه ز سر برگرفت آن کیانی کلاه
بیامد بغلتید بر تیره خاک نیایش‌کنان پیش یزدان پاک
وز آن جایگه شد به جای نشست بگرد دژ آیین شادی ببست
(همان، ۳۳۹)
در واپسین روز‌های نبرد کیخسرو با افراسیاب، کیخسرو که از به چنگ آوردن افراسیاب نومید و نگران شده است به نزد کاووس در پارس رفته و از او یاری می‌طلبد و به پیشنهاد کاووس هردو سوار بر اسب به زیارت آذرگشنسب رفته به زاری و نیاز می‌پردازند.
۲۱۸۷ چنین گفت خسرو به کاووس شاه جز از کردگار از که جوییم راه
بیابان و یک‌ساله دریا و کوه برفتیم با داغ دل یک گروه
به ‌هامون و کوه و به دریای آب نشانی ندیدیم ز افراسیاب
گرو یک زمان اندر آید به گنگ سپاه آرد از هر سویی بی‌درنگ
همه رنج و سختی بپیش اندرست اگر چندمان دادگر یاورست
نیا چون شنید از نبیره سخن یکی پند پیرانه افگند بن
بدو گفت ما هم‌چنین بردو اسب بتازیم تا خان آذرگشسب
سر و تن بشوییم با پا و دست چنان چون بود مرد یزدان‌پرست
ابا باژ با کردگار جهان بدو برکنیم آفرین نهان
بباشیم بر پیش آتش به پای مگر پاک یزدان بود رهنمای
به جایی که او دارد آرامگاه نماید نماینده داد راه
برین باژ گشتند هر دو یکی نگردید یک تن ز راه ‌اندکی
نشستند با باژ هر دو بر اسب دوان تا سوی خان آذرگشسب
پراز بیم دل یک به یک پرامید برفتند با جامه‌های سپید
چو آتش بدیدند گریان شدند چو بر آتش تیز بریان شدند
بدان جایگه زار و گریان دو شاه ببودند با درد و فریاد خواه
جهان‌آفرین را همی خواندند بدان موبدان گوهر افشاندند
چو خسرو به آب مژه رخ بشست برافشاند دینار بر زند و است
…………………………………………….. ……………………………………
به یک ماه در آذرابادگان ببودند شاهان و آزادگان
(همان، ج ۵، ۳۶۴-۳۶۵)
و سرانجام پس از یک ماه تضرع به درگاه ایزد، دعاهایشان مستجاب گشته و پهلوانی روحانی به نام هوم خبر یافتن افراسیاب را به گودرز می‌رساند و گودرز به آذرگشنسب رفته و کاووس و نبیره با شنیدن این خبر به اعتکاف خود پایان داده؛ به جست‌وجوی افراسیاب می‌روند.
۲۲۷۹ چو گودرز بشنید این داستان به یاد آمدش گفته راستان
از آن‌جا بشد سوی آتشکده چنان‌چون بود مردم دل‌شده

شکل(۴-۸) مقایسه میانگین فسفر و تأثیرآن بروزن تر برگ
نتایج مقایسه میانگین بر اساس آزمون چند دامنه ای دانکن در جدول (۴-۲) حاکی از آن است که از لحاظ آماری در سطح احتمال ۵ درصد تفاوت معنی داری بین سه سطح تیمار کود فسفر وجود دارد.
۴-۱-۳-۳- اثر متقابل نیتروژن و فسفر بر وزن تر برگ
نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفت وزن تر برگ ( جدول ۴-۱) نشان دهندۀ آن است که این صفت تحت تأثیر اثر متقابل نیتروژن و فسفر قرار نگرفته و معنی دار نشده است.
تیمار N1P1 دارای بیشترین میانگین به مقدار۰۲/۴۹ است( شکل ۴-۹) که در گروه a قرار گرفت. در واقع در تیمار ۲ لیتر در هکتار سوپرنیتروپلاس، ۱۰۰ گرم در هکتار بارور-۲ و۱۲۵ کیلوگرم در هکتار فسفات آمونیوم بیشترین میانگین و در تیمار N3P3، کود شیمیایی اوره به مقدار ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار و کود شیمیایی فسفات آمونیوم به مقدار ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار کمترین میانگین به میزان ۳۸/۲۷ حاصل شده است که در گروه i قرار گرفته است.

شکل(۴-۹) مقایسه میانگین نیتروژن و فسفر و اثر متقابل آن بر وزن تر برگ
۴-۱-۴- وزن خشک برگ
۴-۱-۴-۱-تأثیر نیتروژن بر وزن خشک برگ
نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفت وزن خشک برگ (جدول ۴-۱) نشان می دهد که عامل نیتروژن (N) با میانگین ۸۴/۴۳ در سطح احتمال ۱ درصد معنی دار شده است. از میان سه تیمار اعمالی نیتروژن ، سطح اول N1 یعنی کود زیستی سوپر نیترو پلاس به میزان ۲ لیتر در هکتار با میانگین ۶۰/۱۰ دارای بیشترین میانگین است که در گروه a قرار گرفت.
کمترین میانگین نیز به میزان ۸۲/۶ به تیمار N3 یعنی کود شیمیایی اوره به مقدار ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار اختصاص دارد که در گروه c قرار گرفته است. (شکل ۴-۱۰)

شکل(۴-۱۰) مقایسه میانگین نیتروژن و تأثیرآن بر وزن خشک برگ
بررسی مقایسه میانگین صفت وزن خشک برگ بر اساس آزمون چند دامنه ای دانکن در جدول (۴-۲) نشان می دهد که بین سه سطح تیمار کود نیتروژن اختلاف معنی داری در سطح احتمال ۵ درصد وجود دارد.
۴-۱-۴-۲- تأثیر فسفر بر وزن خشک برگ
نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفت وزن خشک برگ (جدول ۴-۱) نشان می دهد که عامل فسفر (P) با میانگین ۳۵/۲ در سطح احتمال ۱ درصد معنی دار شده است از میان ۳ سطح تیمار اعمال شدۀ فسفر(شکل۴-۱۱)، سطح اول P1شامل کود زیستی بارور-۲ به مقدار ۱۰۰ گرم در هکتار به همراه کود شیمیایی فسفات آمونیوم به مقدار ۱۲۵ کیلوگرم در هکتار دارای میانگین ۰۳/۹ است که در گروه a قرار می گیرد وبیشترین میانگین را به خود اختصاص داده است.کمترین میانگین نیز به میزان ۱۶/۸ به تیمار P3 : کود شیمیایی فسفات آمونیوم به مقدار ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار اختصاص دارد که در گروه b قرار گرفته است.

شکل(۴-۱۱) مقایسه میانگین فسفر و تأثیرآن بر وزن خشک برگ
بررسی مقایسه میانگین صفت وزن خشک برگ بر اساس آزمون چند دامنه ای دانکن (جدول ۴-۲) نشان می دهد که بین سطح اول با سطوح دوم و سوم تیمار کود فسفر اختلاف معنی داری در سطح احتمال ۵ درصد وجود دارد.
۴-۱-۴-۳- اثر متقابل نیتروژن و فسفر بر وزن خشک برگ
نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفت وزن خشک برگ (جدول ۴-۱) نشان دهندۀ آن است که این صفت تحت تأثیر اثر متقابل نیتروژن و فسفر نیست چون معنی دار نشده است.
تیمار N1P1 دارای بیشترین میانگین به مقدار ۲۵/۱۱ است که در گروه a قرار گرفته است (شکل ۴-۱۲).در واقع در تیمار ۱ لیتر در هکتار سوپرنیتروپلاس،۲ لیتر در هکتار بارور-۲ و۱۲۵ کیلوگرم در هکتار فسفات آمونیوم بیشترین میانگین و در تیمار N3P3، کود شیمیایی اوره به مقدار ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار و کود شیمیایی فسفات آمونیوم به مقدار ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار کمترین میانگین به میزان ۴۶/۶ حاصل شده است که در گروه f قرار گرفته است.
بهر حال تاثیر متقابل فسفر و ازت برای وزن خشک برگ معنی دار نشده است، بنابراین باید به نتایج اثر مستقل و انفرادی کودها توجه نمائیم. هرچند اختلاف عددی میانگین ها متفاوت بوده و میانگین ها با هم اختلاف دارند.

شکل(۴-۱۲) مقایسه میانگین نیتروژن و فسفر و اثر متقابل آن بر وزن خشک برگ
جدول (۴-۱) تجزیه واریانس صفات مساحت برگ، تعداد برگ، وزن تر برگ، وزن خشک برگ

نمودار ۴-۵- میزان مشارکت شما در تصمیم گیریهای مربوط به امور روستا ۸۴
نمودار ۴-۶- مشارکت مردم روستا در به ثمر رسیدن طرحهای توسعه روستایی ۸۵
نمودار ۴-۷-میزان تاثیر کارگروهی و آسان شدن کارها ۸۶
نمودار ۴-۸- در انجام کارها باید بادیگران مشورت کرد. ۸۷
نمودار ۴-۹- تصمیم گیری های گروهی بهتر از تصمیم گیری های فردی است. ۸۸
نمودار ۴-۹- مردم روستا همه امور مربوط به روستا را باید از مسئولین طلب کنند ۸۹
نمودار ۴-۸- مردم برای بهتر شدن وضعیت روستا کاره ای نیستند، بلکه این مسئولین هستند که باید کاری انجام دهند. ۹۰

نمودار ۴-۹- طرحها یا پروژه های عمرانی روستا نیاز به همکاری مداوم روستاییان دارند. ۹۱
نمودار ۴-۱۰- میزان اعتقاد به اختصاص دادن بخشی از درآمدتان برای اجرای طرحهای عمرانی روستا ۹۲
نمودار ۴-۱۱- میزان اعتقاد به مشارکت برای پیشبرد طرحهای عمرانی در روستا بدون دریافت دستمزد ۹۳
نمودار ۴-۱۲- در طی سال جاری چند بار با شورای اسلامی روستای محل خود برای امور روستا مشورت کرده اید ۹۴
نمودار ۴-۱۳-میزان تمایل شما به مشارکت، در زمینه ی مالی ۹۵
نمودار ۴-۱۴- میزان استفاده دهیار از نظرات مردم در امور استفاده ۹۶
نمودار ۴-۱۵- میزان مشارکت مردم در سالهای اخیر ۹۷
نمودار ۴-۱۶- مردم تا چه اندازه در برنامه ریزی مشارکتی نقش دارند ۹۸
نمودار ۴-۱۷-مشارکت زنان روستا در فعالیتهای کشاورزی روستا ۱۰۰
نمودار ۴-۱۷- علاقمندی زنان روستایی به فعالیتها ی مختلف ۱۰۱
نمودار ۴-۱۸- مشارکت بیشتر زنان روستا از فعالیتهای صنعتی ۱۰۲
نمودار ۴-۱۹- مشارکت بیشتر زنان روستا در فعالیت های خدماتی ۱۰۳
نمودار ۴-۲۰- تاثیر سطح سواد زنان در توسعه اقتصادی روستا ۱۰۴
نمودار ۴-۲۱- میزان مشارکت زنان در توسعه اقتصادی ۱۰۵
نمودار ۴-۲۱- میزان افزایش فعالیت زنان در فعالیتهای اداری نسبت به گذشته ۱۰۷
نمودار ۴-۲۲- میزان فعالیتهای صنایع دستی زنان نسبت به گذشته ۱۰۸
نمودار ۴-۲۳- میزان فعالیت زنان در فعالیتهای بخش خدماتی نسبت به گذشته ۱۰۹
نمودار ۴-۲۴- میزان مشارکت در فعالیت اقتصادی خانواده ۱۱۱
نمودار ۴-۲۵- میزان تاثیر فعالیت اقتصادی شما در کسب درآمد برای خانواده ۱۱۲
نمودار ۴-۲۶- میزان دوره هایی جهت توان افزایی زنان ۱۱۳
نمودار ۴-۲۷- نقش مدیریت محلی نسبت به آموزش زنان ۱۱۴
نمودار ۴-۲۸- میزان مشارکت روستائیان در برنامه های مدیریتی محلی روستا ۱۱۵
چکیده
زنان به عنوان بخش اعظمی از نیروی انسانی هر کشور می توانند نقش بسیار مهم و موثری در جهت پیشبرد اهداف و سیاستهای برنامه ریزان در زمینه های گوناگون اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایفا نمایند. توجه به توانائی های بالقوه زنان درخصوص ایفای نقش فرهنگ سازی، حفاظتی، احیایی و … در راستای اهداف توسعه پایدار می تواند برای سیاستگزاران این بخش بسیار راهگشا باشد. زنان با دارا بودن نقش مدیریت خانواده انتقال تعالیم اعتقادی و فرهنگی را به عهده دارند، بدیهی است که هر چه سطح آگاهیها و اطلاعات وتوانمندیهای ایشان بیشتر باشد به طبع آن ارتقاء فرهنگ عمومی جامعه بیشتر محقق خواهد شد. در این پژوهش در راستای نقش مدیریت محلی در برنامه ریزی مشارکتی با تاکید بر توان افزایی زنان روستایی خمام اقدام گردیده و هدف اصلی بررسی نقش مدیریت در توان افزایی زنان و بررسی میزان مشارکت زنان در توسعه است .
واژگان کلیدی: مدیریت محلی ، برنامه ریزی مشارکتی ، توان افزایی زنان ، خمام
مقدمه
مشارکت مردم در هر پروژه ای ضامن اجرا و پایداری آن پروژه است و این مسئله توسعه پایدار از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد. مسائل مربوط به روستا و توسعه روستایی با زندگی جوامع محلی آمیخته است و توفیق هر نوع برنامه ای نیازمند مشارکت این جوامع خواهد بود. بنابراین نقش مردم در تصمیم گیری، برنامه ریزی، اجرا، نظارت و ارزشیابی هر برنامه حفاظتی اهمیتی حیاتی دارد. از این رو نظام مدیریتی مناسب برای حفاظت از این عرصه ها، بایستی بر مبنای مدیریتی مبتنی بر مشارکت جوامع محلی بنا نهاده شود منظور از ایجاد توسعه و نگهداری زیر ساخت های روستایی صرفا تزریق نهاده های سرمایه ای به یک جامعه با تولید سنتی نیست. هدف ایجاد سازو کار ، نهاد ها و مدیریت جدیدی است که در عمل نیازمند مشارکت وسیع روستاییان می باشد برای جلوگیری از رسیدن به این حالت ، مناسب ترین راه ، بهر ه برداری و استفاده از توانهای احاد افراد جامعه روستائیان می باشد که در این بین زنان ودختران به عنوان ۵۰ درصد از جمعیت فعال و پویا در روستاها و مناطق شهری و عشایری می توانند نقش بسزا و تعیین کننده ای را داشته باشند و با برخورداری از اموزشهای لازم
اطلاع رسانی دقیق به آنها میتوان از وجودشان بیشترین بهره را درجهت حفظ و احیاء توسعه بکار برد. در همه فرایند های مدیریت مشارکتی جوامع محلی، مردم به عنوان محور و حتی طراح سیاست های مدیریتی و توسعه ای مطرح می باشند.
بر این اساس توسعه روستایی فرایند افزایش انتخاب مردم، توانمند سازی مردم به منظور تصمیم گیری برای شکل گیری فضای زیست خویش ، افزایش رفاه، خوشبختی، گسترش فرصت ها و ظرفیت بالقوه، توانمند سازی زنان، مردان ، فقرا، دهقانان مستقل و آزاد برای سازماندهی فضای زیست خویش و همچنین توانمند سازی برای انجام کار گروهی است مشارکت شامل دخالت دادن مردم در فرایند تصمیم گیری و اجرای طرح ها ی توسعه و سهیم نمودن آن ها از منافع و مداخله آن ها در ارزیابی این گونه طرح ها است..یکی از روش های ایجاد افزایش و مشارکت و توانمند سازی مردم محلی هدایت آن ها به دست ایجاد گروه ها و تیم های مستقل است تا بتوانند در این قالب از مزایای تشکل ها و قدرت جمعی حاصل از آن برای بهبود وضعیت خود استفاده نماید.
فصل اول
کلیات تحقیق

بیان مسئله
مشارکت از دیرباز یکی از ابزارهای مهم زندگی انسانها در عرصه های ،اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی بوده است.تاریخ سرزمین ما نیز شاهد مشارکت و مدیریت در زمینه های مختلف اجتماعی، اقتصادی،زیست محیطی، دینی ، سیاسی و نظامی بوده که این امر وجود روح همیاری و کارکرد مدیریت جمعی، در قالب سازمانهای عرفی و اجتماعی جوامع محلی را قابل تعمق و تأمل می نماید، مشارکت های روستایی در پیشبرد برنامه ها و فعالیت های اقتصادی اجتماعی یکی از سیاست های محوری توسعه ونظام برنامه ریزی مدرییت روستایی است. بر این اساس،توجه به مشارکت ومدیریت روستایی، میتواند نقش مهمی در پیشرفت نظام مدیریتی کشور وتوسعه پایدار داشته باشد. مشارکت در گذشته نظام توسعه روستایی کشور نیز به صورت های همیاری و کار جمعی وجود داشته است. در روستا و امور روستا زنان نقش پر رنگی دارند. یکی از اقداماتی که در سالهای اخیر توانسته است نقش زنان را پر رنگ نماید ایفای نقش در مدیریت محلی باشد به نظر می رسد مدیریان روستاهای بخش خمام توانسته اند با اجرای برنامه ریزی های منسجم به توان و قابلیت‌های زنان بیفزایند بطوریکه در سالهای اخیر در این بخش بسیاری از زنان اقدام به ایجاد کارگاههای تولیدی نموده اند و در این رابطه مدیران محلی نقش مستقیمی داشته اند. ارائه تسهیلات ،صدور پروانه ونظارت و راهنمایی روستائیان به همین جهت در این تحقیق لزوم بررسی این مسئله توسط محقق احساس صدد ومحقق بدنبال بررسی نقش مدیران محلی در برنامه ریزی مشارکتی ونقش آنها در توان افزایی زنان می باشد.
۱-۲-هدف تحقیق
تبیین نقش مدیریت محلی در برنامه ریزی مشارکتی وتوان افزایی زنان روستایی بخش خمام
شناسایی فعالیت های مدیریت محلی در ارتباط با مشارکت وتوان افزایی
بررسی روستاهای بخش خمام از دیدگاه مدیریت مشارکتی
بررسی نقش مدیران در برنامه ریزی مشارکتی
بررسی نقش مدیران در توان افزایی زنان روستایی
۱-۳-فرضیه های تحقیق
مدیریت محلی در افزایش توان زنان در فعالیتها ی اقتصادی زنان نقش دارد
مدیریت محلی در افزایش مشارکت روستائیان در برنامه های توسعه نقش داشته اند

بافر استخراج حاوی موارد زیر است:
Tris-HCl…..۱۰mM
EDTA……….۲mM
NaCl………۰.۴mM
PH=8
نکته: EDTA مانع فعالیت سایر آنزیم‌ها می‌گردد. SDS به عنوان یک پاک کننده^[۶۰] غشا سلولی را مضمحل می‌کند. دمای بالا سبب می‌شود تا SDS غشا سلولی را بهتر شکسته و از هم گسیخته نماید و همچنین به اضمحلالل RNA کمک می‌کند.
۳- افزودن ۳۰۰ میکرولیتر NaCl 5/4 مولار به نمونه‌ها.
نکته: در استخراج DNA، وجود نمک با غلظت بالا پلی‌ساکاریدها را ته‌نشین می‌کند.
۴- ورتکس کردن^[۶۱] مجموعه به مدت کوتاه (حدود ۱۵ تا ۳۰ ثانیه).
۵- پانزده دقیقه سانتریفیوژ (شکل۳-۴) در ۱۱۰۰۰ دور و انتقال فاز بالایی به میکروتیوب جدید.
نکته: در این حالت DNA در مایع جمع آوری شده قرار داشته در صورتی که سایر مواد سلولی و پروتئین در مواد ته‌نشین شده تیوب قبلی باقی مانده‌اند.
۶- اضافه کردن کلروفرم (هم حجم مایع) و ده دقیقه سانتریفیوژ در ۳۰۰۰ دور.
۷- جداسازی فاز بالایی و انتقال به میکروتیوب جدید و اضافه کردن اتانول مطلق سرد (دو برابر حجم) و همچنین۱۰۰ میکرولیتر استات سدیم ۳ مولار.
شکل ۳-۴: دستگاه سانتریفیوژ مورد استفاده در این آزمایشات
۸- سر و ته کردن میکروتیوب‌ها برای مشاهده کلاف DNA و سپس قرار دادن میکروتیوب‌ها در فریزر منفی ۲۰ درجه سانتی‌گراد برای یک شب.

۹- سانتریفیوژ به مدت ۱۰ دقیقه در ۸۰۰۰ دور.
۱۰- شستن پلیت با اتانول ۷۰ درصد.
نکته: اتانول، DNA موجود در مایع را رسوب می‌دهد زیرا آب در محلول با اتانول پیوند داده و سبب رهایی DNA می‌شود.
۱۱- سانتریفیوژ به مدت ۲ دقیقه در ۸۰۰۰ دور
۱۲- دور ریزی اتانول و خشک کردن پلیت‌ها در دمای اتاق.
۱۳- اضافه کردن ۵۰ میکرولیتر آب استریل (دوبار تقطیر) به هر کدام از میکروتیوب‌ها.
۳-۳- تعیین کیفیت DNA استخراج شده
۳-۳-۱- الکتروفورز DNA در ژل آگارز ۱ درصد
به منظور بررسی DNAهای استخراج شده، از ژل آگارز با غلظت ۱ درصد استفاده شد. برای تهیه آگارز ۱ درصد به مقدار ۱۲۰ میلی­لیتر، ۲/۱ گرم آگارز درون یک ارلن ریخته و به آن ۴/۲ میلی­لیتر از بافر x50 TBE اضافه شد، سپس با افزودن ۶/۱۱۷ میلی­لیتر آب مقطر محلول تهیه شده را به مدت ۲-۱ دقیقه درون مایکروفر قرار داده و پس از این که محلول شروع به جوشیدن کرد و کاملاً شفاف شد، آن را از مایکروفر بیرون می آوریم. پس از پایین آمدن دمای ژل، ۳ میکرولیتر اتیدیوم بروماید زیر هود به محلول اضافه و پس از یکنواخت کردن، محلول در سینی ژل ۱۲۰ میلی­لیتری که قبلاً آماده شده بود ریخته شد. مخزن ژل روی یک سطح تراز قرار داده شد تا ضخامت ژل در همه قسمت ­ها یکنواخت باشد.
شانه­ها قبل از اینکه ژل بسته شود درون آن قرار گرفته و پس از بستن ژل، حایل‌‌های ۲ طرف سینی ژل را باز کرده و ژل همراه شانه به آرامی درون تانک الکتروفورز حاوی بافر x1 TBE منتقل شد. پس از چند دقیقه شانه به آرامی بیرون کشیده شد.
برای بارگذاری DNA ژنومی از نسبت ۳ میکرولیتر DNA ژنومی، ۳ میکرولیتر بافر بارگذاری^[۶۲] و ۳ میکرولیتر آب مقطر استفاده شد. پس از بارگذاری در دستگاه الکتروفورز افقی (شکل ۳-۹)، جریان ۱۰۰ ولت به مدت ۱ ساعت برقرارگردید و زمانی که رنگ پایین به حدود ۲ سانتی­متر پایین ژل رسید، جریان الکتریسته قطع شد. پس از اتمام الکتروفورز با مشاهده نوارها در زیر نور ماوراء بنفش غلظت DNA نمونه­ها با DNA استاندارد ۵۰، ۱۰۰ و ۱۵۰ نانوگرم، مقایسه شد و کیفیت DNA با مشاهده شکل نوارها مشخص شد (شکل۳-۵). برای مشاهده و عکسبرداری DNA از دستگاه Bio DOC Analyzer (شکل ۳-۱۰) استفاده شد.

۳-۳-۲- بررسی غلظت DNA استخراج شده
برای تعیین مقدار DNA کل (کمی) نیز از دستگاه نانودراپ اسپکتروفوتومتر (شکل ۳-۶) استفاده شد. مقدارDNA بر حسب نانوگرم در میکرولیتر تعیین گردید. نمونه‌های با نسبت جذب نوری ۲۸۰-۲۶۰ بین ۸/۱ تا ۲ به دلیل خلوص بالا و آلودگی پایین مورد استفاده قرار گرفت.
شکل ۳-۶: دستگاه نانودراپ اسپکتروفوتومتر مورد استفاده در تعیین غلظت DNA
۳-۳-۳- رقیق سازی DNA استخراجی برای دستیابی به غلظت ng/µl25
نمونه‌های با غلظت مناسب برای رقیق سازی انتخاب شده و با بهره گرفتن از فرمول زیر میزان ۵۰ میکرولیتر DNA با غلظت ng/µl 25 بدست آمد. Ng/µl 25× ۵۰= X × غلظت خوانده شده
۳-۴- واکنش زنجیره‌ای پلیمراز
در این مطالعه از آغازگرهای^[۶۳] زیر استفاده شد:
P1: AGAGAGAGAGAGAGAGT
P2: GAGAGAGAGAGAGAGAC
P3: ACACACACACACACACG
P4: ACACACACACACACACYT
P5: GAGAGAGAGAGAGAGAA