در مجموع می‌توان گفت که تاثیر این نظریهها در تکامل مباحث و فلسفه های بازاریابی در حد افزودن جنبه های انسانگرایی و طبیعتگرایی به بعد منفعت طلبی بازاریابی بوده است که حتی خود این ابعاد نیز عاری از تاثیر جنبه منفعتطلبی بازاریابی نبوده اند. خود این تاکید بر انسانگرایی و طبیعتگرایی در واقع ایجاد مشکلی جدید و دارویی اشتباه برای بیماری موجود است، که نه تنها بیماری را بهبود نمیبخشد بلکه معضلی دیگر بوجود میآورد.
۲.۳. مشتریگرایی
پیش از انقلاب صنعتی رابطه بین عرضه کننده کالا و مشتری بیشتر جنبه شخصی داشت.
تولیدکننده از نیازها، خواسته ها، سلیقهها و آداب و رسوم مشتری مطلع بود و رابطه چهره به چهره با او داشت.
انقلاب صنعتی باعث شد که مفهوم «تولید انبوه» مطرح شود. تولید انبوه باعث شد که فاصله بین تولیدکننده و مشتری زیاد شود. از سوی دیگر، پیدایش راه آهن و کشتی بخار باعث شد که کالاهای معمولی از فاصله های دور با هزینه کم نقل و انتقال یابد. نه تنها تولید شاهد رشد بود، بلکه رابطه بین تولیدکننده و مشتری دچار تحول قابل ملاحظهای گردید.
پذیرش خواستها و نیازهای مشتری به عنوان یک اصل اساسی در تولید محصولات مطرح شد.به تدریج ایده خدمت کردن و کسب رضایت مشتری شعار اغلب سازمانهای تولیدی گردید.
به طور کلی می‌توان گفت ارتباط با مشتری در مسیر تکامل تاریخی ۴ مرحله را طی کرده است که عبارتند از محصولمداری، فروشمداری، بازارمداری و مشتریمداری.
بررسی تحقیقات و مطالعات صاحب نظران نشان میدهد که تعاریف مختلفی از مشتریمداری صورت گرفته است، به برخی از این تعاریف در جدول ذیل اشاره شده است.
| ردیف | تعریف | منبع |
| ۱ | مشتریمداری عبارتست از ترویج اطلاعات مربوط به مشتریان در سراسر سازمان، تدوین برخی استراتژیها و فنون خاص جهت برآورده ساختن نیازهای بازار به شکل عملی و از سوی کلیه قسمتهای سازمان و وجود حس تعهد نسبت به برنامههای مربوطه در سراسر سازمان. | (Shapiro, 1988,pp19-25) |
| ۲ | مشتریمداری عبارتست از جمعآوری اطلاعات مربوط به مشتری و استفاده از این اطلاعات در واحدهای کسب وکار. | (Kohli & Jaworski, 1990,pp1-18) |
| ۳ | مشتریمداری نوعی فرهنگ سازمانی است که به موثرترین و کارآمدترین شکل، رفتارهای لازم جهت ارزش گذاشتن به مشتریان را تبیین میکند. | (Narvert & Slater, 1990,pp20-35) |
| ۴ | مشتریمداری عبارتست از میزان به دست آوردن اطلاعات در مورد مشتری و استفاده از آن در تدوین استراتژی، به منظور برآورده ساختن این نیازها و اجرای این استراتژی از طریق پاسخ گویی مثبت به خواسته ها و نیازهای مشتریان. | (Ruekert, 1992,pp225-245) |
| ۵ | مشتریمداری مجموعهای از باورهاست که منافع مشتری را در اولویت قرار میدهد، به طوری که منافع سایر ذینفعان مانند مالکان، مدیران و کارکنان در اولویت بعدی قرار میگیرد و همه اینها به خاطر این است که سازمان در دراز مدت سودآور باشد تا منافع سایر ذینفعان نیز برآورده شود. | (Deshpande & Etal , 1993,pp23-27) |
| ۶ | مشتریمداری مجموعهای از فعالیتها و فرآیندهای چند کارکردی است که برای جلب رضایت مشتری از طریق ارزیابی مستمر نیازها. | (Mahmood M.Hajjat, 2002, p429) |
| ۷ | مشتریمداری برگرفته از انتخاب و اجرای مفهوم بازاریابی است و بر این مساله تاکید دارد که موفقیت هر سازمانی به همه مشتریان و مصرف کنندگان آن بستگی دارد. | (Foxall& Goldsmith, 1994, p20) |
| ۸ | مشتریمداری عبارتست از تولید محصولات و خدماتی که مورد نیاز و خواست مشتری است. | (Brown, 1995,pp4-17) |
