۲-۲-۱-۲-۳. عنصر برنامه ریزی برای تأمین نیرویانسانی مورد نیاز سازمان
- محصول اطمینان از تأمین نیروی انسانی که قادر باشند تمام فعالیتهای مورد نیاز برای رسیدن به اهداف سازمان را بر عهده گیرند.
یا فرایند منظم و مستمر تحلیل نیازهای منابع انسانی سازمان در شرایط تغییر و متناسب با سیاستهای بهبود سازمان که اثر بخشی برنامههای بلند مدت سازمان را موجب میگردد (سید جوادین،۱۵۵:۱۳۸۳).
-یک فرایند مدیریتی است که مشاغل تجزیه و تحلیل نیازهای منابع انسانی سازمانها را تحت شرایط متغیر و توسعه خطمشیها برای مرتفع کردن آن نیازها است، میباشد (رنگریز،۱۱۵:۱۳۷۸).
۲-۲-۱-۲-۴.عنصر کارمندیابی
- کارمندیابی یعنی شناسایی کسانی که شرایط کافی را برای استخدام در سازمان دارا هستند (سعادت، ۴:۱۳۹۰).
- فرایند جذب و بکارگیری به موقع نیروی انسانی به تعداد مورد نیاز و کشف افراد شایسته جهت رفع کمبودهای نیروی انسانی سازمان است.
هدف: کشف افراد شایسته و سپردن کار به آنان در سازمان است. سازمانهای که در صدد رسیدن به اهدافشان هستند معمولا این هدف را به عنوان هدف غایی خود محسوب میکنند (رنگریز،۱۳۱:۱۳۷۸).
- فرایند جستجوی افراد مناسب و تشویق آنها برای کار در مشاغل بالا تصدی سازمان است و از این طریق به کشف و جذب افراد در تعداد و شایستگیهای مناسب پرداخته میشود تا در مشاغل بالا تصدی واقعی و یا پیشبینی شده سازمان به کار گرفته شوند. یا به عبارت دیگر فرایند کشف و جذب افراد مناسب است (زارعی متین،۹۱:۱۳۷۹-۸۴).
۲-۲-۱-۲-۵. عنصر انتخاب و استخدام
انتخاب و استخدام، بهترین و شایستهترین نیروهای ممکن برای تصدی مشاغل در سازمان. یا یافتن، انتخاب و استخدام کسانی که بیشترین شایستگی را برای احراز مشاغل دارا هستند (سعادت،۵۹:۱۳۹۰).
- فرایند گزینش مناسبترین افراد از یک گروه متقاضیان کار برای لیستهای بالا تصدی در سازمان انتخاب نام دارد. یا انتخاب مرحلهی است برای تشخیص و مقایسه شرایط متقاضیان شغلی با شرایط احراز مشاغل به منظور انتخاب بهترین داوطلب از میان داوطلبان مورد نظر برای تصدی شغل مربوط (رنگریز،۱۰۹:۱۳۸۷)
۲-۲-۱-۲-۶.عنصر اجتماعی کردن
- اجتماعی کردن، طراحی و تنظیم برنامههایی که ورود کارکنان جدید به سازمان را تسهیل و به ایشان کمک میکند تا جایگاه صحیح سازمانی و اجتماعی خود را در آن بیابند (سعادت،۴:۱۳۹۰).
۲-۲-۱-۲-۷.عنصر آموزش کارکنان و تربیت مدیران
- شناخت تواناییها و استعدادهای کارکنان و تربیت و پرورش آنها به طوریکه بتوانند با شایستگی از عهده وظایف فعلی و مسئولیتهای آتی برآیند (سعادت،۵:۱۳۹۰).
- آموزش تجربهای است مبنی بر یادگیری و به منظور ایجاد تغییرات نسبتا پایدار در فرد، تا او را قادر به انجام کار و تواناییها، تغییر مهارتها و دانش، نگرش و رفتار اجتماعی نماید. بنابراین آموزش به معنی تغییر دانش، نگرش و تعامل با همکاران بهبود، بخشی است (سید جوادین،۲۶۲:۱۳۸۲).
- عبارت است محیطی که در آن کارکنان رفتارها، معلومات، مهارتها، تواناییها و گرایشات مربوط به شغل را فرا میگیرند(زارعی متین، ۱۱۲:۱۳۷۹).
اهداف آموزش:
هدف اساسی آموزش، کمک به سازمان جهت نیل به مقاصدش میباشد. آموزش به معنای سرمایهگذاری بر روی افراد به منظور قادر ساختن آنها برای عملکرد بهتر و قدرت استفادهی بهتر از توانایی های طبیعی آنان میباشد. به عبارتی آموزش به دنبال توسعه صلاحیتها و شایستگی کارکنان و بهبود عملکرد آنها است (رنگریز،۱۳۷۸: ۱۶۵).
اهمیت آموزش:
در اسلام، هدایت و آموزش نیروی انسانی اهمیت ویژهای دارد، چون در وجود انسان استعدادهایی پنهان وجود دارد که بدون هدایت مدیران خبره نمیتواند از آنها استفاده کرد. درون انسان پر از ذخائر گرانبهاست. امام صادق(ع) میفرماید: انسانها معادنی همانند طلا و نقره هستند. معدن استعدادها و قابلیتها و اندیشه و اخلاق، وجود انسان، معدنشناس میخواهد، پس آمدن پیامبران در طول تاریخ خود گواه (آموزش) این است (زارعی متین،۱۲۸:۱۳۷۹-۱۲۷).
۲-۲-۱-۲-۸. عنصرارزیابی عملکرد کارکنان
هدف نهایی ارزیابی عملکرد کارکنان، مبادله اطلاعات بین ارزیاب و کارکنان جهت جلوگیری از عملکرد نامطلوب و اصلاح آن و تشویق عملکرد مطلوب کارکنان است. انتظارات سازمان برای کارکنان روشن و به اطلاع آنان رسانده میشود و جایگاه فعلی در سازمان مشخص و اگر کارمند اقدامات قابل قبولی انجام داده مورد تشویق قرار میگیرد و همچنین کم کاریهای کارمند با تأکید به اطلاع وی رسانده میشود (رشد، شنبه ۲۶ مرداد۱۳۹۲).
- فرایندی است که به وسیله آن کار کارکنان در فواصلی معین و به طور رسمی، مورد بررسی و سنجش قرار میگیرد.
هدف: هدف اصلی از ارزیابی عملکرد این است که اطلاعات ضروری دربارهی نیروهای شاغل در سازمان جمعآوری و در دسترس مدیران قرار گیرد تا آنها بتوانند تصمیمات به موقع و لازم را در جهت بالا بردن کمیت و کیفیت کار کارکنان اتخاذ نمایند. بنابراین، هدف نهایی از ارزیابی عملکرد، افزایش کارایی و اثر بخشی سازمان است نه توبیخ و تنبه کارکنان ضعیف (سعادت،۲۱۴:۱۳۹۰).
- ارزشیابی عملکرد عبارت از: روش رسمی تشخیص خصوصیات کارکنان بر اساس بازخور مثبت یا منفی از نتایج عملکرد افراد در چگونگی انجام وظایف (سید جوادین،۳۲۷:۱۳۸۳).
نمودار(۲-۳) فواید استفاده از ارزشیابی عملکرد کارکنان (۳۲۸)
به کار گماری و تعامل
خاتمه خدمت و اخراج
حقوق و مزایا
اطلاعات دقیق و دارای اعتباراز ارزیابی عملکرد
ارتباط وبازخور
نیازهای آموزشی
سازگاری با افزایش
- فرایندی است که به طور نظامدار به تشریح تواناییها و ضعفهای کارکنان با توجه به شغل آنها در فواصل معین میپردازد (زارعی متین،۱۵۲:۱۳۷۹).
- سیستمی که تجدید نظر دورهای و ارزیابیعملکرد شغلی افراد را ارائه میکند (رنگری،۱۳۷۹: ۲۱۰).
اهمیت ارزیابی عملکرد کارکنان:
حضرت علی(ع) خطاب به مالک اشتر میفرماید: نباید در نزد تو نیکوکار و بدکار دارای موقعیت یکسان و مساوی باشند باید اعمال افراد را بسنجی و ارج گذاری (نهج البلاغه، عهدنامه مالک اشتر،ص ۴۳۴).
۲-۲-۱-۲-۹. عنصر طراحی سیستم پاداش
- مزایا و خدمات شکلی از پاداش اضافی و تکمیلی است، زیرا نشان دهنده پرداختهای (مالی و غیر مالی) بیشتر و بالاتر از حقوق و دستمزد میباشد. امروزه، مزایا به اندازهای با پاداش عجین شده و قسمتی از آن شده که باید در همدیگر ادغام شوند. و این برنامهها در اهداف و سیاستهای ادارهی امور کارکنان تأثیر مثبت به جا میگذارد که باید همه مدیران توجه ویژهای به آن داشته باشند (سید جوادین،۴۰۹:۱۳۸۳).
- به جبران تلاش و زحمتی که کارمند در سازمان میکشد، در ازای وقت و نیرویی که او در سازمان و بخاطر رسیدن به اهداف سازمان صرف میکند، و به تلافی خلاقیت، ابتکارات برای یافتن و به کارگیری رویه ها و روش های کاری جدیدتر و بهتر، سازمان به فرد پاداش میدهد. و سیستم پاداش باید کارا و اثربخش باشد (سعادت،۲۵۳:۱۳۹۰).
سیستم پاداش باید طوری طراحی شود که ارزشهای واقعی کارکنان را منعکس نماید. از جمله دیگر مواردی که همواره تجویز میشود این است که مدیران نباید اجازه دهند کارکنان سازمان را ترک کنند. زیرا هزینه های استخدام کارکنان جدید و تطبیق دادن آنها با سیستم بیشتر از حفظ کارکنان فعلی میباشد. امروزه در بیشتر سازمانها فناوری اطلاعات، پستی برای رسیدگی به امور کارکنانی که از سازمان جدا میشود وجود دارد ولی برای حفظ آنها در سازمان هیچ پست سازمانی تعریف نشده است (سید جوادین،۱۸:۱۳۸۳).
۲-۲-۱-۲-۱۰. عنصر سیستم حقوق و دستمزد
- به جبران کاری که کارمند در سازمان انجام میدهند حقوق و دستمزد داده میشود. پرداخت باید جنبه انگیزشی داشته باشد و هنوز پرداخت نقدی از مهمترین انگیزههاست. منظور از دستمزد، پرداختی است که مبنای آن ساعت است و منظور از حقوق، پرداختهایی است که ماهانه به کارمند پرداخت میشود (سعادت،۲۷۲:۱۳۹۰).
-"جبران خدمات عبارت است از همه شکلهای پرداخت مالی و غیر مالی که در ازای خدمات محسوس کارکنان توسط آنها دریافت میشود"(سید جوادین،۲۰۲:۱۳۸۳).
-"اداره حقوق و دستمزد به دریافتهای مالی که به کارکنان داده میشود، اختصاص مییابد"(زارعی متین،۱۷۷:۱۳۷۹).
۲-۲-۱-۲-۱۱.عنصر طراحی سیستم محیط کار
۲-۳-۳ بهبود مستمر[۳۳]
این که آیا شما چنین می اندیشید که می توانید یا اینکه چنین می اندیشید که نمی توانید، راه شما درست است. ( هنری فورد)
ژاپن پس از جنگ جهانی دوم بسیار تخریب شد، آن ها منابع خاصی نیز در اختیار نداشتند، در چنین شرایطی تلاش های فراوانی برای بهبود کیفیت کالاها و خدمات آغاز گردید. روش های آماری کنترل کیفیت که توسط والتر شوهارت در آمریکا مورد استفاده قرار گرفت با نگرشی جدید در سال ۱۹۵۰ توسط ایشی کاوا به عنوان تضمین کیفیت به کار گرفته شد، پس از مدتی ژاپنی ها به این نتیجه رسیدند که این روش باید متناسب با فضای فرهنگی و کاری ژاپن بهبود یابد به همین دلیل از سال ۱۹۶۵ روش های جدید کنترل کیفی ژاپنی که امروزه کایزن نامیده می شود به طور وسیع در اکثر سازمان های ژاپن به اجرا در آمد. همه ژاپنی ها پذیرفتند که پاسداری از کیفیت باید وظیفه آن ها باشد، بنابراین همه کارکنان سازمان های مختلف از آموزش های لازم برخوردار شدند و تیم های کاری به نام حلقه های کنترل کیفیت در سراسر کشور شروع به کار کردند تا بهبود مستمر انجام گیرد، این حلقه ها امروزه در کشورهای آسیای شرقی هنوز فعال اند.
اصطلاح کایزن در سال ۱۹۸۶ برای اولین بار توسط ماساکی ایمایی[۳۴] ارائه شد که ترکیبی دو کلمه ای از یک مفهوم ژاپنی است که تعریف آن تغییر به سمت بهتر شدن یا بهبود مستمر و تدریجی است ( کای به معنی تغییر یا عمل تصحیح، زن به معنی خوب).
کایزن واژه ای است که ژاپنی ها با آن بزرگ شده اند ، آن را می شنوند، می خوانند و به آن عمل می کنند. در بعد فرهنگی، آن ها توانسته اند آن را به کار گرفته و منافع سرشاری از آن بدست آورند . جالب است بدانیم که ژاپنی ها از همین طرز تفکر در رفتارهایی که زاینده فرهنگ های دیگران است استفاده می کنند و همواره در صدد یافتن نکات مثبتی هستند که از دیگر فرهنگ ها می باشند.
در واقع کایزن بر این مفهوم استوار است که برای ایجاد بهبود در سازمان ها لازم نیست به دنبال تغییرات انفجاری یا ناگهانی باشیم بلکه هر نوع بهبود یا اصلاح به شرط آن که پیوسته و مداوم باشند، ارتقای بهره وری را در سازمان ها به ارمغان می آورد. نخست مسائل کوچک باید حل شوند، کنکاش روی مسائل سنگین زمان بر است و نتیجه آن خستگی زودرس است.
۲-۳-۳-۱ مفهوم کایزن
کایزن به معنی بهبود پیوسته و مستمر توام با مشارکت همه افراد در یک سازمان یا شرکت است که می تواند به عنوان یک فرهنگ فراگیر، عرصه های مختلف اندیشه، آموزش و پژوهش و کار و تولید را در کلیه ابعاد فردی و اجتماعی در بر گیرد، در چنین فرهنگی کارگر از مدیر خود می آموزد و مدیر از ایده ها و نظرات کارگر خود بهره می جوید. در واقع محتوای نظری و سیستم فلسفی کایزن، آموزش مستمر، مشارکت و تلاش گروهی، تحول دایمی و تعامل سازمان است ( کزازی، ۱۳۸۰: ۳۵).
بهبود مستمر به عنوان یک تلاش سیستماتیک جهت یافتن و بکارگیری راه های جدید انجام کار تعریف شده است که به طور فعال و مستمر به دنبال بهبود فرآیندهاست ( آناند و همکاران[۳۵]، ۲۰۰۹: ۴۴۴ ). دین و رابینسون[۳۶]، بهبود مستمر را یکی از استراتژی های اصلی جهت برتری در تولید می دانند که برای محیط رقابتی امروزه حیاتی است.
می توان گفت کایزن بر سه بعد استوار است: ۱. بالا بردن کیفیت محصولات و خدمات ۲. به صفر ریاندن ضایعات ۳. تامین رضایت مشتریان، و از آن جا که رضایت مشتریان در این تکنیک بسیار با اهمیت است برای دستیابی به این هدف از روش های سه گانه بهبود، تضمین و کنترل کیفیت استفاده می شود که به مثلث جوران معروف است:
بهبود کیفیت
تضمین کیفیت کنترل کیفیت
شکل ۲-۴ مثلث جوران ( جوران ، ۱۹۵۱ )
این فرایند سه گانه در شرکت ها معمولا با بهبود کیفیت آغاز می گردد و این بدین دلیل است که هزینه های اقتصادی کیفیت پایین، اثر مالی منفی بر سازمان دارد. بهبود کیفیت مستلزم این است که پروژه ها را برای بهبود فرایند، شناسایی کنیم. ما مشکل فرایند را تعریف کرده و سپس یک جستجوی تشخیصی را جهت کشف علل و ریشه مشکل دنبال می کنیم، این جستجوی درمانی را برای به کار بستن درمان ادامه می دهیم و فرایند کنترل کیفیت را برای پاسداری از دستاوردهایمان اجرا می کنیم. کنترل کیفیت، اقدامات کنترلی اصلی را که مربوط به روبرویی با مشتری و الزامات فرایند است را شناسایی می کند، تضمین کیفیت مشخص می کند که چگونه این اقدامات، نظارت و مدیریت شوند (www.juran.com ).
۲-۳-۳-۲ کارکرد کایزن
ایجاد کایزن از طریق دو روش یعنی روش سیستمی و روش کارگاهی امکان پذیر است ( کزازی، ۱۳۸۰ : ۳۶ ) :
۲-۳-۳-۲-۱ روش سیستمی:
پایه و مبنای رویکرد سیستمی در الگوی چرخه دمینگ[۳۷] خلاصه می شود. این چرخه در جهت افزایش کیفیت محصول، بهبود کیفی فرایند ها و سیستم ها، چرخه ای چهار پله ای به وجود می آورد که شامل برنامه ریزی، اجرا، بازرسی و اصلاح می باشد.
برنامه ریزی
نهادینه سازی و اقدام
اجرا و عملیات
بازرسی و اقدام اصلاحی
شکل ۲-۵ چرخه دومینگ
در این چرخه، وضعیت موجود همیشه موضوع اصلی برنامه ریزی است. پس از برنامه ریزی برای گذار از وضعیت فعلی، اقدامات اجرایی برای دستیابی به اهداف پیش بینی شده در برنامه آغاز می شود و در ادامه با بررسی نحوه اجرای برنامه، نقاط قوت و ضعف آن آشکار می گردد. در مرحله آخر اقدامات اصلاحی برای بهبود فعالیت های انجام گرفته آغاز و این چرخه به همین ترتیب ادامه می یابد. در نگاه چرخه دومینگ وضعیت موجود هیچگاه کاملا راضی کننده نیست و همواره باید به دنبال بهبود وضعیت باشیم.
برای اجرای چرخه دومینگ همیشه از برنامه ریزی آغاز و مجددا به برنامه ریزی ختم می شود به این معنی که اگر برنامه ای تنظیم و اجرا شد، چنانچه در عمل با مشکلاتی روبرو گردید باید در فکر اصلاح مراحل اجرای برنامه باشیم و در نهایت اقدام لازم را برای اصلاح کار اجرایی بدون اتلاف وقت انجام دهیم، سپس برای اجرای فعالیتی دیگر برنامه ریزی نماییم.
۱.برنامه: در برنامه ریزی چرخه دمینگ، نیازسنجی های لازم به منظور شناسایی اهداف و تعریف مسئله یا مشکل انجام می شود، فنون کنترل کیفیت آماری که عموما در این مرحله مورد استفاده قرار می گیرد شامل نمودارهای پارتو (۱) و نمودارهای کنترل (۲) می باشد، در ادامه برنامه ریزی مشکل و دلیل انتخاب موضوع با بهره گرفتن از نمودار علت و معلول (۳) تعیین و سپس مهمترین عوامل موثر از طریق تحلیل رگرسیون مورد بررسی قرار می گیرد ( از آن جهت که این تحقیق جنبه کاربردی داشته، در پایان این رویکرد، توضیح کوتاهی در مورد نمودارهای نام برده شده جهت برطرف شدن ابهام ارائه می گردد ).
۲.انجام: در پایان مرحله برنامه ریزی از چرخه دمینگ، با بهره گرفتن از ۵ دبلیو ۱ اچ[۳۸] ( چرا، چه، کجا، چه وقت، چه کسی و چگونه ) اقدامات اصلاحی لازم شناسایی و در اجرا، این اقدامات به منظور تحقق اصلاحات انجام می شود، غالبا در این مرحله به منظور تبادل نظر در مورد هدف برنامه ریزی، جلسه ای با حضور متخصصان برگزار می شود.
۳.کنترل: در این مرحله، بازرسان، فرایند محصول یا سیستم تحت مطالعه را بررسی می کنند. این مرحله، ارزیابی مواردی از قبیل تحصیل اطلاعاتی در ارتباط مستقیم با سیستم های کیفیت، رویه های موجود، سوابق و اسناد برنامه ریزی را در بر می گیرد. نتایج کلیه اقدامات انجام شده در این مرحله توسط ممیزان در سازمان انعکاس می یابد تا نسبت به گزارشات، عکس العمل لازم نشان داده شود و اصلاحات لازم صورت گیرد.
۴.اجرا: این مرحله شامل کلیه اقدامات سازگاری و پذیرش، بهبود و اجرا یا پیاده سازی فرآیندها پس از انجام کلیه تغییرات لازم خواهد بود. این مرحله به منظور استاندارد سازی فرآیندها و با هدف جلوگیری از تکرار مشکلات مشابه و بررسی مسائل حل نشده انجام می گیرد.
(در زیر نمونه ای از سوال های مطرح شده در ۵ دبلیو ۱ اچ نشان داده شده است) :
■ در کجا اتفاق افتاد؟ ■ در چه جاهای دیگری اتفاق افتاد؟ ■ در آن موقع افراد کجا بودند؟ ■ دیگر کجا…؟ ■ دقیقا کجا؟ |
کجا (where) |
■ چه چیزی اتفاق افتاده است؟ ■ علت های ممکن چه چیزهایی هستند؟ |
۰٫۰۰۱
۳٫۴۹۴
۰٫۱۹۸
۰٫۰۶۹
۰٫۱۳۴
میزان برآورده شدن انتظارات اداری
بر طبق یافته های جدول شماره ۴-۲۳ نتایج رگرسیونی به روش جبری بین متغیرهای مستقل با متغیر نگرش به قوانین و مقررات اداری در مدل نهایی ارائه شده شامل ۸ متغیر «میزان برآورده شدن انتظارات اداری، کیفیت پاسخگویی کارمندان، ثبات قوانین و مقررات اداری، وجود نظارت و سیستم پاسخگویی به مشکلات، جنسیت، سن، تحصیلات و نوع شغل» میباشد. در این بخش، تفسیر ضرایب رگرسیونی بر اساس ضریب بتا (Beta) انجام می گیرد، زیرا این آماره نشان دهنده ضریب رگرسیونی استاندارد شده هر یک از متغیرهای مستقل بر روی متغیر وابسته تحقیق می باشد. بنابراین، می توانیم با بهره گرفتن از آن، سهم نسبی هر متغیر مستقل در مدل را مشخص کنیم. مقایسه متغیرها نشان می دهد که اولاً؛ تاثیر ۵ متغیر میزان برآورده شدن انتظارات اداری، کیفیت پاسخگویی کارمندان، ثبات قوانین و مقررات اداری، وجود نظارت و سیستم پاسخگویی به مشکلات و میزان تحصیلات بر نگرش به قوانین و مقررات اداری معنادار است. اما متغیرهای جنسیت، میزان سن و نوع شغل پاسخگویان به خاطر اینکه سطح خطای مقدار t آن ها بالاتر از ۰۵/۰ می باشد، نشان دهنده این است که متغیرهای مذکور تاثیر معناداری بر متغیر نگرش به قوانین و مقررات اداری ندارد. ثانیاً؛ متغیر وجود نظارت و سیستم پاسخگویی به مشکلات با ضریب رگرسیونی ۳۸۱/۰ و کیفیت پاسخگویی کارمندان با ضریب رگرسیونی ۲۵۵/۰ دارای بالاترین ضریب رگرسیونی و متغیرهای نوع شغل با ضریب ۰۱۸/۰ و جنسیت پاسخگویان با ضریب ۰۱۹/۰، داری ضعیف ترین ضریب رگرسیونی می باشند.
۴-۳-۶- آزمون فریدمن
جهت اولویت بندی عوامل موثر بر نگرش به قوانین و مقررات اداری، از آزمون فریدمن استفاده شده است که نتایج آن در جدول ۴-۲۴ قابل مشاهده می باشد.
جدول ۴-۲۴: رتبه بندی عوامل موثر بر نگرش به قوانین و مقررات اداری
ردیف
مؤلفه
میانگین رتبه
میزان تأثیر
۱
وجود نظارت و سیستم پاسخگویی به مشکلات
۴۱/۶
بیشترین تاثیر
کمترین تاثیر
۲
کیفیت پاسخگویی کارمندان
۴۵/۴
۳
تحصیلات
۷۷/۳
۴
میزان برآورده شدن انتظارات اداری
۷۶/۳
۵
ثبات قوانین و مقررات اداری
۳۰/۳
چکیده
حقوق شهروندی در کشور ما اصطلاح جدیدی است که خیلی زود وارد ادبیات حقوقی نیز شده است. بدون آنکه خواسته باشیم تعریفی از این اصطلاح ارائه دهیم و به ابعاد اجتماعی و حقوقی آن بپردازیم ضروری میدانیم با زبان ساده به نکاتی درخصوص حفظ حریم حقوق شکات و متهمین اشاره کنیم. رعایت این حقوق هم از سوی قضات و مراجع انتظامی و هم سایر وابستگان و مرتبطین با پروندههای قضایی لازم و ضروری است تا هم به کشف واقع و هم به رسیدگیها و دادرسی عادلانه و بی طرفانه امیدوار باشیم و راه را برای رسیدگیهای خودسرانه و غیرقانونی ببندیم و به جلوگیری از اطاله جریان دادرسی کمک کنیم. د.با توجه به تصویب قانون آیین دادرسی مصوب سال ۱۳۹۲ که قدمی رو به جلو در طول این چند سال بوده ،می توان توجه هر چه بیشتر به حقوق شهروندی متهم و شاکی را در این قانون مشاهده نمود.مقنن در قانون جدید برای متهم حقوقی همچون حق حضور وکیل،لزوم تفهیم حقوق متهم،اطلاع رسانی به خانواده متهم در صورت بازداشت،و برای شاکی حقوقی همچون حفاظت از شاکی در برابر رویارویی با متهم،حفاظت از هویت شاکی،حق بهره مندی از جبران خسارت و حق حفاظت از شاکی در برابر تهدید را در نظر گرفته است که این مولفه ها هر کدام به نوعی اعتدال در زمینه به رسمیت شناختن حقوق شهروندی متهم وشاکی است.
واژگان کلیدی : حقوق شهروندی،حقوق شاکی، حقوق متهم و …
فصل اول
کلیات
در این فصل به بررسی کلیات طرح از قبیل سوال ، فرضیات ، و اهداف تحقیق می پردازیم و به صورت اجمالی به تعریف حقوق شهروندی متهم و شاکی اشاره خواهیم کرد.
۱-۱-مقدمه
شهروندی از جمله مفاهیم نو پدیدی است که به طور ویژهای به برابری و عدالت توجه دارد و در نظریات اجتماعی، سیاسی و حقوقی جایگاه ویژهای پیدا کرده است. مقوله «شهروندی» وقتی تحقق مییابد که همه افراد یک جامعه از کلیه حقوق مدنی و سیاسی برخوردار باشند و همچنین به فرصتهای مورد نظر زندگی از حیث اقتصادی و اجتماعی دسترسی آسان داشته باشند. ضمن اینکه شهروندان به عنوان اعضای یک جامعه در حوزههای مختلف مشارکت دارند و در برابر حقوقی که دارند، مسئولیتهایی را نیز در راستای اداره بهتر جامعه و ایجاد نظم بر عهده میگیرند، و شناخت این حقوق و تکالیف نقش مؤثری در ارتقاء شهروندی و ایجاد جامعهای بر اساس نظم و عدالت دارد. اسلام به عنوان یک دین فراگیر که به همه ابعاد زندگی بشر توجه نموده است، دستورات صریح و شفافی برای روابط اجتماعی انسانها دارد و نه تنها به کمال معنوی انسانها توجه نموده است بلکه به چگونگی ساختن جامعهای نمونه نیز توجه دارد. از جمله مسائل مهم حقوق شهروندی در اسلام توجه به کرامت انسانها به عنوان اشرف مخلوقات، ارزش حیات و زندگی افراد، برابری بدون توجه به نژاد، رنگ، پوست و …، هدفمند نمودن خلفت انسانها و بیهوده نبودن زندگی انسان میباشد.(رضایی پور، آرزو ،۱۳۸۵)
۱-۲-بیان مساله
حقوق شهروندی در مکاتب مختلف اعتقادی و اجتماعی تعاریف گوناگونی دارد مفهوم این حقوق در فرهنگ غرب بیشتر بر جنبه های سیاسی و اجتماعی آن تکیه دارد و بر الفاظی مانند تابعیت و حق رأی تکیه بیشتری دارد اصولاً در بعضی از کشورها مفهوم حقوق شهروندی را مترادف استفاده آزادانه از فرهنگ لیبرالی میدانند و در بعضی دیگر از کشورهای غربی واژه حقوق شهروندی را مساوی استفاده از حقوق اجتماعی و سیاسی همانند حق رأی افراد تابع همان کشور می دانند، امّا مفهوم حقوق شهروندی در فرهنگ جامعه اسلامی، معنائی به مراتب بسیار وسیع و گسترده ای دارد. حقوق شهروندی جنبه های بسیار زیادی از حق و تکلیف را مشخص می کند و نمی توان آن را محدود به حق رأی و یا موارد جزئی تر کرد امروزه حقوق شهروندی مجموعه ای از حقوق اجتماعی حقوق سیاسی حقوق قضائی حقوق زنان حقوق بزهدیدگان، حقوق کودکان و … را شامل می شود. در تعریفی جامعتر شاید بتوان گفت حقوق شهروندی مجموعه ای از قواعد و مقرراتی است که در جهت حفظ شخصیت و کرامات انسانی در تمامی حدود سیاسی قضائی اجتماعی برای انسان متصور می باشد و جامعه و حکومت به صورت مشترک ستون اجرای آن می باشند. به اختصار می توان به مواردی از حقوق شهروندی اشاره نمود از جمله حق زیستن ، آزادی بیان و اندیشه آزادی عقیده و دین حق امنیت اجتماعی و… آزادی مالکیت حق اشتغال.
در یک بررسی اولیه می توان برای قانون جدید محاسن بسیاری برشمرد که در این نوشتار فقط به یک بعد آن می پردازیم و آن اینکه این قانون چندین گام موثر به سوی رعایت حقوق شهروندی برداشته است : رویکردی که برای مردم، حکومت و دولت بسیار فرخنده و پرثمر است. این امر بسیار موجب خرسندی است که مقارن با طرح گفتمان حقوق شهروندی از سوی قوه مجریه و وعده تدوین منشور حقوق شهروندی و اجرایی شدن آن از سوی رییس قوه مجریه، در یک هماهنگی و یکدلی مثمرثمر قوای محترم قضاییه و مقننه نیز در فرایند تدوین و تصویب این قانون به ضرورت توجه به حقوق شهروندی در عمل توجه کرده و احکام بسیار مهمی را در جهت شناسایی و اجرای آن وضع کرده اند. برای نمونه به سه مصداق بارز آن اشاره می شود. (شیبانی، ملیحه ،۱۳۸۴)
۱- در ماده (۷) قانون، رعایت حقوق شهروندی مقرر در «قانون اقدام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب ۱۵/۲/۱۳۸۳» در تمامی مراحل دادرسی کیفری از سوی مقامات قضایی، ضابطان دادگستری و سایر اشخاصی که در فرایند دادرسی مداخله دارند، الزامی شده است و متخلفان را مستحق عقوبت دانسته است.
۲- ماده (۲۵) به ریاست قوه قضاییه اختیار تشکیل دادسراهای تخصصی از جمله تشکیل دادسرای حقوق شهروندی را اعطا کرده است. این نهاد سازی و به رسمیت شناختن حقوق شهروندی و تعیین مرجع اختصاصی برای رسیدگی به تخلفات نقض حقوق شهروندی می تواند به نحو غیر قابل انکاری به شکوفایی در رشد حقوق شهروندی منجر شده و عزم حکومت به شناسایی و رعایت آن را به ظهور برساند.
۳- ماده (۶۶) در جهت نقش دادن به سازمان های مردم نهاد و واگذاری کار مردم و نظارت بر حقوق شهروندی به شهروندان، اجازه داده است تا سازمان های مردم نهاد که اساسنامه آنها در جهت حمایت از حقوق شهروندی است بتوانند نسبت به جرایم ارتکابی در زمینه حقوق شهروندی اعلام جرم کنند و در تمامی مراحل دادرسی جهت اقامه دلیل شرکت و حتی نسبت به آرای قضایی اعتراض کنند. هر یک از سه ماده اقتضای بررسی های دقیق حقوقی و کاربردی را دارد که آن را به مجال دیگری محول می کنم. هر سه ماده پنجره یی را به فضای روشن «شهروند مداری»، «و حق مداری شهروندان» باز می کند و تصویر جامعه ایده آلی را ارائه می دهد که «حقوق شهروندی» روح آن است و حاکمان و دولتمردان خود را حافظ آن می دانند، که مولاعلی (ع) فرموده است: رعایت حقوق بندگان خدا پیش درآمد ادای حقوق الهی است و ادای حقوق بندگان خدا منجر به رعایت حقوق الهی می شود. قانون آیین دادرسی کیفری جدید نشان از آن دارد که «حقوق شهروندی» فصل مشترک گفتمان هر سه قوه است و دغدغه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران. (حیدری نراقی، علی محمد ،۱۳۸۵)
لذا در این تحقیق ، ما به دنبال بررسی حقوق شهروندی از قبیل حقوق شاکی و حقوق متهم در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ هستیم و ملاحظات حقوقی در این رابطه را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
۱-۳-سوابق تحقیق
در زمینه حقوق شهروندی مقالات و کتب فراوانی به قلم تحریر در آمده است ولیکن با توجه به ارائه قانون آئین دادرسی جدید ، حقوق شهروندی در این قانون مورد تجزیه و تحلیل قرار نگرفته است.در ادامه به ارائه منابعی چند در رابطه با حقوق شهروندی می پردازیم.
۱- رضایی پور، آرزو (۱۳۸۵)، حقوق شهروندی، نشر آریان. در کتاب خود به بررسی حقوق شهروندی پرداخته است.
۲- پروین ، فرهاد ، (۱۳۸۹) حقوق شهروندی در سیره نبوی و حقوق ایران ، در مقاله خود به مهم توجه نموده است.
۳- فالکس، کیث (۱۳۸۱)، شهروندی، ترجمه ی محمد تقی دلفروز انتشارات کویر ، در کتاب خود موضوع شهروندی را مورد بررس قرار داده است.
۴- کاستلز، استفان و دیویدسون، آلیستر (۱۳۸۲)، مهاجرت و شهروندی، ترجمه ی فرامرز تقی لو، پژوهشکده مطالعات راهبردی غیرانتفاعی ، در کتاب خود این موضوع را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است.
۵- گلدوزیان، مریم السادات (۸۵-۸۴)، حق دارا بودن تابعیت به عنوان حق بشری و چگونگی اعمال آن در حقوق داخلی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی. در این پایان نامه موضوع شهروندی را مورد بررسی قرار داده است
۶- پللو، روبر(۱۳۷۰)، شهروند و دولت، ترجمه ی ابوالفضل قاضی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران کتابی مهم در زمینه حقوق شهروندی است
۷-آشنایی با حقوق شهورندی ، معاونت آموزشی قوه قضائیه ، ۱۳۸۶، با ارائه مقاله ای سعی در معرفی حقوق شهروندی دارد.
۱-۴-اهمیت و ضرورت تحقیق
همانطور که بیان شد مفهوم حقوق شهروندی به تناسب فرهنگ هر کشوری متفاوت میباشد و لزوماً برداشت یکنواخت و یکسانی از آن در جوامع بشری وجود ندارد. در نظام قضائی کشور ما نیز حقوق شهروندی مفهوم عام دارد و موضوعات بسیار زیاد وگسترده ای را شامل می شود اصولاً اگر بخواهیم حقوق شهروندی را در نظام قضائی ایران به زبان ساده توضیح دهیم. عبارت است از تمام حقوق و تکالیف اجتماعی سیاسی و قضائی که مربوط به حفظ شخصیت و کرامت انسانی و در جهت انتفاع عمومی فرد و جامعه در برخورداری از حقوق خود میباشد را شامل می شود.لذا با توجه به اهمیت موضوع ، به نظر می رسد بررسی حقوق شهروندی متهم و شاکی در پرتو آیین دادرسی کیفری قدمی به جلو جهت باز بینی این موضوع است.
۱-۵- پرسش های تحقیق :
۱-حقوق شهروندی شاکی در قانون آیین دادرسی کیفری جدید چگونه است؟
۲-حقوق شهروندی متهم در قانون آیین دادرسی کیفری جدید چگونه است؟
۱-۶- فرضیه های تحقیق:
۱-در قانون آیین دادرسی کیفری جدید برای حقوق شهروندی شاکی از قبیل حقوق شاکی در جریان رسیدگی و حقوق شاکی در خصوص اشخاص غیر متهم و حقوق شاکی پس از اعلام ختم رسیدگی و … تمهیدات متفاوتی اندیشیده شده است.
۲-در قانون آیین دادرسی کیفری جدید برای حقوق شهروندی متهم از قبیل در مرحله تحقیقات مقدماتی، حقوق متهم قبل و پس از حضور در نزد قاضی و حقوق متهم و … تمهیدات متفاوتی اندیشیده شده است.
۱-۷- اهداف تحقیق:
هدف اصلی بررسی حقوق شهروندی متهم و شاکی در قوانین آیین دادرسی کیفری مصوب سال ۹۲ است
۱-۸-قلمرو مطالعاتی:
۱-۸-۱- قلمرو زمانی
بررسی حقوق شهروندی متهم و شاکی در قوانین آیین دادرسی کیفری مصوب سال ۹۲ مربوط به نمیسال دوم ۹۲-۹۳ است
۱-۸-۲ قلمرو موضوعی
عنوان تحقیق بررسی حقوق شهروندی متهم و شاکی در قوانین آیین دادرسی کیفری مصوب سال ۹۲ است
۱-۹-گفتار اول ، حقوق شهروندی
۱-۹-۱- مبحث اول، حقوق شهروندی از دیدگاه اسلام
موضوع علم حقوق، انسان است و نحوه ی بهره مندی انسان ها از حقوق شهروندی، از مباحث مهم نظام های حقوقی دینی و غیر دینی است. در حالی که در تعریف اصطلاح «شهروند» دیدگاه های مختلفی وجود دارد، بررسی این دیدگاه ها به همراه مقایسه ی تطبیقی آن در سیره ی نبوی و در حقوق ایران، در عین بدیع بودن می تواند راه گشای بحث و بررسی بیشتر درباره ی این موضوع باشد. بدین منظور تحقیق شامل دو قسمت است.
در قسمت اول، اصطلاح «شهروند» از دیدگاه مختلف و نیز در حقوق اسلام و ایران و همچنین تفکیک بین حقوق شهروندی و حقوق بشر و انواع حقوق شهروندی مورد بحث قرار گرفته است و قسمت دوم، برخی از حقوق شهروندی در بخش های مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و قضایی، به طور مقایسه ای در سیره نبوی و حقوق فعلی ایران، بررسی شده است (رضایی پور، ۱۳۸۵، ۱۱).
در حال حاضر حقوق شهروندی از مباحث مهم حقوقی، چه در سطح داخلی و چه در سطح بین المللی، است مانند بسیاری از مفاهیم حقوقی، در مورد این که «شهروند کیست و چه حقوقی دارد؟»، «آیا حقوق بشر و حقوق شهروندی دو مقوله ی مترادف هستند یا متفاوت؟»، «آیا این مفهوم جدید است یا قدیم؟»، اتفاق نظر وجود ندارد. قدر مسلم این است که اصطلاح «حقوق شهروندی» به تازگی وارد ادبیات حقوقی کشور ما شده است و به طور روز افزون اهمیت بیشتری می یابد. بنابراین قبل از بررسی آن در سیره ی نبوی و تطبیق آن با حقوق ایران، لازم به نظر می رسد که این اصطلاح به خوبی شناخته شود و مرز آن با اصطلاحات مشابه، به ویژه «حقوق بشر» معین گردد (رضایی پور، ۱۳۸۵، ۱۱).
۱-۹-۱-۱- مفهوم شهروندی در اسلام
تعداد کل انتقالها (شامل انتقال مجدد) برای یک دوره.
۳-۲-۲- طرح جامع کد محور استاتیک[۹۱]()
مشابه طرحهای کد محور در دسترس، این طرح نیز شامل فاز انتقال و فاز انتقال مجدد است. فاز انتقال این طرح مانند حالت قدیمی است که مبدا به آسانی تعداد ثابتی از بستهها را یک به یک انتقال دهد. تمام این بستهها یک دوره نامیده میشوند. در طول فاز انتقال مجدد، به جای استفاده از یک الگوریتم پیچیده به منظور یافتن مجموعه بهینه از بستههای از دسترفته برای انجام عمل روی آنها، ابتدا یک تقریب ساده (گام ۱) را بیان میکنیم که در آن تمام بستههای از دسترفته به مجموعههای متفاوت گروهبندی میشوند و سپس مبدا مجموعه به مجموعه به ارسال بستههای از دسترفته می پردازد.
تنها هنگامی که تمام گیرندههایی که مایل به دریافت بستههای از دسترفته بوده اند بستههای از دسترفته در مجموعه جاری را پوشش دهند، مبدا کار را با مجموعه بعدی ادامه میدهد. در طول انتقال مجدد هر مجموعه از بستههای از دسترفته (که با نشان داده می شود) بعد از تعیین پارامترهای مورد نیاز( گام ۲ ) از یک تقریب جدید ( گام ۳) برای تعیین ترکیب مناسب و صحیح از بستههای از دسترفته برای انتقال مجدد موثر از بستههای از دسترفته، استفاده میکنیم. اگر بعد از اینکه بسته کدگذاری شده انتقال یافت، هنوز برخی از گیرندهها نتوانسته باشند تمام بستهها را پوشش دهند، طرح برخی از پارامترهای مربوطه را به روز رسانی می کند ( گام ۴ ) و سپس کار به منظور بدست آوردن یک بسته کدگذاری شده جدید ادامه مییابد ( گام ۳ ). در ادامه گامهای موجود در فاز انتقال مجدد را با جزئیات مورد بررسی قرار میدهیم.
گام ۱ . ( گروهبندی بستههای از دست رفته )
فرض میکنیم بسته از دست رفته در دوره جاری داریم. بسته از دسترفته را به مجموعه گروهبندی میکنیم به قسمی که مجموعه دارای عضو باشد و مجموعه آخر دارای عضو است. بدون کاسته شدن از کلیت مساله فرض میکنیم که صفر نیست. برای مجموعه آخر با عضو بسته را با بیتهای صفر به مجموعه اضافه می کنیم و را برای تمام این بستههای اضافی صفر در نظر میگیریم.
توجه کنید که بر خلاف طرح استاتیک در دسترس که تنها بستههای از دسترفته با گیرندههای متمایز تحت عمل با هم کدگذاری میشوند، در اینجا تمام بستهها در یک مجموعه برای انتقال مجدد روی یک میدان متناهی با اندازه کافی بزرگ با هم کدگذاری میشوند و هیچ مشکلی در صورت یکسان بودن گیرندهها ایجاد نمی شود. درباره اندازه میدان متناهی بعدا صحبت میکنیم.
با توجه به اینکه اعمال کدگذاری کلی ( روی میدان متناهی انتخابی ) نسبت به عمل ساده بر روی مجموعه ای از بستههای از دسترفته مبدا را قادر میسازد که بستههای کد شده متفاوتی را برای انتقال ایجاد کنند (که در صورت استفاده از عمل غیر قابل بدست آمدن بودند) از این رو ظرفیتهای بالقوه کدگذاری میتوانند به صورت بسیار موثرتری به کار گرفته شوند.
بیایید مجددا مثال ۳-۲ را در نظر بگیریم. با بهره گرفتن از طرح ، مبدا بستههای ، و را در یک مجموعه قرار میدهد. آنگاه مبدا می تواند ابتدا بسته کد شده و سپس را انتقال دهد. هنگامی که این دو بسته کد شده را دریافت کند، می تواند و را با روش حذفی گاوس از کد خارج کند. به صورت مشابه و
میتوانند تمام بستهها را بازیابی کنند. بدین طریق این امکان وجود دارد که انتقال مجدد ، و را تنها با دو بار نسبت به حداقل سه بار در روش قدیمی خاتمه دهیم.
برای یک مجموعه از بستههای اصلی ( یعنی بستههای کدگذاری نشده ) و یکی از بستههای کدگذاری شدهاش، روی میدان متناهی با پایه (یعنی ) ، () را با بردار کدگذاری روی مینامیم و با نشان میدهیم. اکنون مساله اصلی انتخاب بردار کدگذاری () برای هر انتقال مجدد است. قبل از انتخاب مجدد هر مجموعه از بستههای از دست رفته، مبدا در ابتدا نیاز به تعیین پارامترهای اولیه دارد.
گام ۲٫ (تعیین پارامترهای اولیه )
برای مجموعه داده شده از بستههای از دسترفته فرض کنید تعداد بستهها در باشند که هنوز دریافت نکرده است. مقدار با () تعیین گردد و مجموعه از بردارهای کدگذاری شده به صورت زیر تعیین می شود:
جاییکه مجموعه ماکزیمم از بردارهای - بعدی روی میدان متناهی است که شامل بردار یکه (۰و…و۰و۱) و… (۱و…و۰) است و هر بردار از این مجموعه مستقل خطی هستند.
گام ۳٫(انتخاب بردار کدگذاری)
به صورت تصادفی یک بردار در انتخاب میکنیم و قرار میدهیم : و سپس فرض میکنیم که بردار یک بردار کدگذاری روی به منظور بدست آوردن یک بسته کد شده باشد. یک بسته اصلی یا کدگذاری شده که توسط یکی از گرههای شبکه دریافت می شود را برای این گره تغییر نیافته[۹۲] (تغییر یافته [۹۳] ) گوییم اگر این بسته بتواند در دسترس ( غیر در دسترس ) یا تولید شده با بهره گرفتن از ترکیب خطی بستههای دریافت شده پیشین باشد. بنابراین گیرنده نیاز دارد تا حداقل بسته تغییر یافته را در طول انتقالات مجدد برای بستههای از دسترفته در را به منظور احیای بستههای از دسترفته ، دریافت کند. گیرنده که هنوز بسته تغییر یافته را دریافت نکرده است، غیر اشباع [۹۴] گویند. توجه کنید که برای هر گیرنده غیر اشباع، بردار کدگذاری که در گام ۳ انتخاب شده بود، مستقل از بردارهای کدگذاری بستههایی است که پیش ازاین دریافت شده اند. به وضوح این کدگذاری تعداد انتقالهای مجدد را برای بستههای از دسترفته مینیمم می کند.
بعد از انتقال مجدد بسته کدگذاری شده، مبدا نیاز دارد که پارامترهای و را به صورت آنچه در ادامه می آید، به روز رسانی کند.
گام ۴٫ ( به روز رسانی پارامترها)
برای هر گیرنده غیر اشباع ( با ) ، اگر به درستی را دریافت کند، داریم . برای هر بسته کدگذاری شده از {بستههای کدگذاری شده انتقال یافته از } U ، اگر آنگاه بردار کدگذاری می تواند مجددا مورد استفاده قرار گیرد و بنابراین .
با خلاصه گامهای فوق، طرح در جدول ۳-۲ آمده است.
جدول ۲-۳ - طرح توزیع استاتیک جدید
Procedure of the SGC scheme
Steps:
- transmit native packets one by one and build the packet-loss table.
- Conduct procedure 1 to group lost packets into sets.
- For to k do
- Let be the jth set of lost packets.
- Conduct procedure 2 to initialize parameters and .
- While exist one or more unsaturated receivers ( i.e. , ) do
- Conduct procedure 3 to select a coding vector and obtain an encoded packet .
- Repeatedly transmit packet until at least one unsaturated receiver receive it.
- Conduct procedure 4 to update parameters and .
- end while
- end for