احتمال دارد که روند نوترکیبی جوانه انتهایی ساقه باعث ایجاد گیاهان تراریخت شیمری گردد (اثنیعشری و خسروشاهی، ۱۳۸۸)
۱-۴-۲-۲- تغییرات اپیژنتیکی(وراثت ناپذیر)
تغییرات اپیژنتیکی آنهایی هستند که ظاهراً کم و بیش ثابت بوده و با تداوم ازدیاد رویشی باقی میمانند، اما دخالتی در تغییرات دائم ژنوتیپ ندارند.
تغییرات اپیژنتیکی که باعث ایجاد تنوع سوماکلونال میشوند، اغلب موقتی و غیر قابل انتقال به نسلهای بعدی بوده و طی زمان برگشتپذیر هستند، گرچه گاهی نیز در طی زندگی گیاه باززا شده، پایدار باقی میمانند. تغییرات اپیژنتیکی به هنگام تشکیل یک جنین انتقال داده نمیشوند، در حالی که صفات ژنتیکی منتقل میگردند.
یکی از متداولترین تغییرات فنوتیپی که در طی مراحل کشت بافت در گیاه مشاهده میشود، بازجوانی (بازگشت به دوره نونهالی) است.
بازجوانی سبب ایجاد تغییراتی در ظاهر گیاه، همچون جلو افتادن زمان گلدهی و افزایش ریشهزایی نابجا میشود. مشخص شده است که تغییرات مرحله نونهالی به بلوغ در گیاهان به صورت اپیژنتیکی کنترل میشود.
ریزنمونههایی که از قسمتها و اندامهای مختلف یک گیاه گرفته میشوند، ممکن است حالات اپیژنتیکی مختلفی از خود نشان دهند. به عنوان مثال، نشان داده شده است که کشتهای کالوسی که از مراحل بلوغ ونونهالی گیاه عشقه گرفته شدهاند، دارای ویژگیهای رشدی متفاوتی بوده اند که حتی طی چند واکشت نیز باقی مانده است.
با تداوم واکشتهای بافت کالوس، ممکن است سلولهای آن توانایی اندامزایی یا جنینزایی خود را از دست بدهند. در موارد دیگر، نحوه تغییرات برعکس شده است که این امر حاکی از بروز تغییر اپیژنتیکی میباشد. در برخی از موارد، بافتهای کشت شده نیازهای خود را برای تنظیم کنندههایی مثل اکسین و یا سایتوکینین از دست میدهند. این پدیده که خوگیری نامیده میشود، نمونهای از تغییرات اپیژنتیکی است.

۱-۴-۳- کنترل تنوع سوماکلونال
کنترل تنوع سوماکلونی به معنی توانایی در جلوگیری از وقوع یا افزایش تنوع برحسب اهداف کشت بافت است که این موضوع در کشت بافت و کاربرد آن بسیار حائز اهمیت است. عوامل گوناگونی شناسایی شدهاند که درجه تنوع سوماکلونی را در ریزنمونههای اولیه و در سطح اندامزایی کشتهای بافت تعیین میکنند. وقوع تنوع سوماکلونی با انتخاب ریز نمونه از گونه های غیر پلیسومیک، انتخاب ریزنمونه از بخشهای مریستمی، استفاده از بافتهای جوانتر و بنا به ضرورت ساختارهای تمایز نیافتهای چون برگها به حداقل میرسد.
در این روش تنوع سوماکلونی ناشی از بافتهای والدینی درحد امکان پایین نگه داشته میشود. در کشتهای بافت مختلف مشخص شده است که هر چه بافت مورد استفاده سازمان یافتهتر باشد، تنوع سوماکلونی در آن کمتر است، از این رو، بیشترین تنوع در پرتووپلاستهای گیاهی و کمترین آن در کشت مریستم یا جوانه انتهایی دیده می شود.
کاهش زمان کشت بافت، درصد سلولهای از بین رفتنی و غیرطبیعی را کم میکند. به نظر میرسد که در آغاز کشت بافت، چرخه سلولی دچار اختلال شده و به همین دلیل سلولها خیلی سریع تقسیم میشوند که این موضوع به قطعه قطعه شدن یا شکستگی در کروموزوم میانجامد، بنابراین کاهش سرعت تقسیم از راه کاهش درجه حرارت یا تغییر سطح تنظیم کنندههای رشد در محیط کشت موجبات کاهش سطح تغییرات احتمالی در بافتها را فراهم میکند.
از طرف دیگر به منظور افزایش سوماکلونها میتوان این محدودیتها را برطرف کرد(سیدطباطبایی و امیدی، ۱۳۸۸).
روش های متعددی برای کاهش و اجتناب از تنوع سوماکلونال وجود دارد. به خوبی مشخص شده است که افزایش تعداد دفعات واکشت احتمال تنوع سوماکلونال را افزایش میدهد، بنابراین، لازم است که در برنامههای ریزازدیادی تعداد واکشتها تا حد امکان کاهش یابد.
استفاده از ریزنمونههای جدید در هر کشت و آغازش و ایجاد کلونی از آنها میتواند تغییرات سوماکلونال را کاهش دهد.
روش دیگر برای کاهش تنوع سوماکلونال اجتناب از به کار بردن ۲,۴-D در محیط کشت است، چرا که نشان داده شده است که این هورمون سبب ایجاد تنوع سوماکلونال میشود(اثنیعشری و خسروشاهی، ۱۳۸۸).
۱-۴-۴- کاربرد تنوع سوماکلونال در اصلاح نباتات
مهمترین فایده و کاربرد تنوع سوماکلونال در اصلاح نباتات میباشد. تنوع سوماکلونال منجر به افزایش تنوع ژنتیکی گیاهان میشود. از جمله صفات مطلوبی که ممکن است طی کشت درون شیشهای در تغییر یافته های سوماکلونال القاء یا تقویت گردد، عبارتند از مقاومت به ترکیبات سمی ناشی از عوامل بیماریزا، تنشهای محیطی و شیمیایی و افزایش تولید متابولیتهای ثانویه(اثنیعشری و خسروشاهی، ۱۳۸۸).
نتایج باززایی شده همیشه از نظر مورفولوژیکی تنوع زیادی نشان میدهند، ولی بیشتر آنها در اولین نتایج بذری از دست میروند. تنوع سوماکلونال در همه صفات گیاهی ممکن است ظاهر شود، ولی همه آنها از نظر زراعی مفید نیستند، بنابراین با بهره گرفتن از انتخاب میتوان فقط لاینهای مفید را از منبع تنوع جدا و تکثیر کرد.
با بهره گرفتن از روش تنوع سوماکلونال و انتخاب لاینهای مطلوب، گوجه فرنگیهایی با ماده خشک زیاد، ذرت مقاوم به علف‌کش کلروسولفوران، افزایش تحمل به علف‌کش در ذرت، تحمل به قارچ هلمینتوسپوریوم در گندم و جو، ومقاومت به شوری در کتان اصلاح شدهاند. همچنین تحمل به سرما و یخبندان، کیفیت دانه و ترکیبات پروتئینی در گندم و بذرهای سنگین‌تر با درصد پروتئین بیشتر در برنج اصلاح شده است(سیدطباطبایی و امیدی، ۱۳۸۸)
با وجود نقش مثبت انواع تنوع سوماکلونال در اصلاح نباتات، باید به خاطر داشت که پیشرفتهای اصلی و با ارزش در نباتات زراعی از راه روش های کلاسیک اصلاحی حاصل شده است.
بنابراین روشهایی همچون تنوع سوماکلونال باید همراه با روش های کلاسیک اصلاحی به کار گرفته شود(طباطبایی و امیدی، ۱۳۸۸).
۱-۵- نشانگر (مارکر)
بطور کلی هر صفت یا خصوصیتی که بتواند بعنوان علامت شناسائی فرد دارند آن صفت یا خصوصیت بکار رود یک مارکر است. برای آنکه بتوان از صفتی بعنوان یک مارکر ژنتیکی استفاده نمود آن صفت باید حداقل دارای دو ویژگی باشد که این دو ویژگی عبارتند از :
چند شکلی (پلی مورفیسم) داشته باشد. یعنی بین دو فرد مختلف، متفاوت باشد.
از نسلی به نسل دیگر به ارث برسد.
۱-۵-۱- انواع نشانگرهای ژنتیکی
بطور کلی نشانگرهای ژنتیکی را میتوان به دو دسته کلی نشانگرهای مورفولوژیک و نشانگرهای مولکولی تقسیم بندی نمود.
۱-۵-۱-۱- نشانگرهای مورفولوژیک
به یک صفت مورفولوژیک که عمدتاً توسط یک یا چند ژن کنترل میشود و در یک جمعیت، میتوان افراد مختلفی را پیدا کرد که از نظر آن صفت با هم اختلاف داشته باشند یک مارکر مورفولوژیک گفته می‌شود.
در حقیقت نشانگرهای مورفولوژیک را میتوان نتیجه جهشهای ژنی قابل مشاهده در شکل ظاهری یک موجود تلقی نمود.
اینگونه مارکرها دارای معایب فراوانی هستند که چند نمونه از این معایب عبارتند از:
تحت تاثیر شرایط محیطی قرار میگیرند.
تنوع و فراوانی کمی دارند.
برای مشاهده آنها گاهی اوقات باید مدت زیادی صبر کرد.
۱-۵-۱-۲- نشانگرهای مولکولی
نشانگرهای مولکولی خود به دو گروه بزرگ نشانگرهای پروتئینی و نشانگرهای DNA طبقهبندی می‌شوند. اساس کار نشانگرهای مولکولی بر پایه الکتروفورز استوار است.
۱-۵-۱-۲-۱- نشانگرهای پروتئینی
از حدود ۴۰ سال قبل محققین دریافتند که استفاده از پلیمورفیسم پروتئینی میتواند در مطالعاتی مولکولی در زمینه اصلاح نباتات مفید باشد آیزوزایمها گروهی از مارکرهای پروتئینی هستند.
طبق تعریف آیزوزایمها عبارتند از فرمهای مولکولی مختلف یک آنزیم که فعالیت یکسانی را کنترل مینمایند. بعبارت دیگر، آیزوزایمها اشکال مختلف الکتروفورزی یک آنزیم میباشند.
آیزوزایمها در مقایسه با مارکرهای مولکولی دیگر دارای معایبی هستند که کاربرد آنها را در مطالعاتی مولکولی محدود ساخته است.
یکی از بزرگترین معایب این گروه از مارکرهای مولکولی فراوانی کم آنهاست به گونهای که تعداد آیزوزایم‌های قابل استفاده به عنوان نشانگر به زحمت به صد عدد میرسد. علاوه بر این، تنوع و پلیمورفیسم قابل ثبت و استفاده در آیزوزایم‌ها نیز به اندازهای نیست که قابل مقایسه با دیگر مارکرهای مولکولی باشد.
بنابراین این گروه از مارکرهای مولکولی به نوعی دارای یکی از معایب مارکرهای مورفولوژیک یعنی تنوع و فراوانی پائین می‌باشند. یکی دیگر از معایب این گروه از مارکرهای مولکولی آنست که بعلت پیچیده بودن الگوهای الکتروفورزی آیزوزایمها تجزیه و تحلیل نتایج بدست آمده از آنها بسیار مشکل می‌باشد، لازم به ذکر است که نحوه توارث این مارکرها بصورت همبارز می‌باشد.
۱-۵-۱-۲-۲- مارکرهای DNA
مارکرهای DNA گروه بزرگ دیگری از مارکرهای مولکولی هستند که به دلیل دارا بودن کاربردهای فراوان در انواع مطالعات مولکولی، امروزه در سطح گسترده‌ای مورد استفاده پژوهشگران شاخه های مختلف علوم زیستی قرار می‌گیرند.
اگر چه این گروه از مارکرها از حدود ۳۰ سال گذشته بصورت عملی وارد عرصه تحقیقات مولکولی شدهاند اما در همین مدت کوتاه تاثیر شگرفی بر پیشرفت مطالعات مولکولیداشتهاند.
با بهره گرفتن از مارکرهای DNA امکان بررسی تنوع ژنتیکی در بین افراد جوامع مختلف گیاهی با سرعت و دقت بیشتری فراهم می‌گردد.
همچنین با کمک این مارکرها میتوان با کاوش در ژنوم یک گونه یا نژاد خاص، از وجود یا عدم وجود ژنهای مورد نظر در آن آگاه شد در واقع مارکرهای DNA تفاوتهای افراد مختلف یک جمعیت را در سطح ژنوم آشکار میسازند و به همین دلیل دارای فراوانی و پلیمورفیسم بسیار زیادی هستند.
تا به امروز انواع مختلفی از مارکرهای DNA ابداع و معرفی گردیده است اما امکان بوجود آمدن انواع جدیدتری از آنها با قابلیت‌های بیشتر در آینده بسیار محتمل می‌باشد. از جمله انواع مارکرهای DNA که بیشترین استفاده را در مطالعات مولکولی دارا می‌باشند. میتوان به RFLP، RAPD،AFLP ،DAF ، SSR،SNP و… اشاره نمود.

شرکت‌ها و موسسات به منظور تغییر مدل کسب و کاری خود باید به تغییر ارزشهای پیشنهادی خود در قالب محصولات و خدمات فکر کنند.به منظور رقابت با رقبا و نوآوری در ارزشهای پیشنهادی به مشتریان ،موسسات به ارائه ی محصولاتی که به سختی قابل کپی برداری هستند فکر می کنند.همپوشانی محصولات فیزیکی و دارایی های نامشهود مانند خدمات ارائه شده توسط موسسات باعث می شود تا بتوان گزینه های جدیدی برای نوآوری در محصول به کار برد و با ترکیب محصولات تولید شده با خدمات و یا به عبارتی با ارائه ی محصولات توسعه یافته ،ارزش بیشتری را به مشتری پیشنهاد داد.مفهوم محصول توسعه یافته در شکل۲-۱۱ نشان داده شده است.(استفان ویزنر و همکاران،۲۰۱۳)

شکل ‏۲‑۱۱مفهوم محصول توسعه یافته
شکل۱۱-۲مفهوم منطقی محصول توسعه یافته را نشان می دهد، که در آن محصول فیزیکی در مرکز توسط پوسته آن (حلقه درونی) و انواع مختلف خدمات (حلقه بیرونی) احاطه شده است. در حالی که پوسته محصول اشاره به جنبه های ملموس مانند بسته بندی، طراحی و غیره، دارد،خدمات اجزای ناملموس اضافه شده به محصول را توصیف می کند.
گزینه های مختلف برای پیکربندی محصولات توسعه یافته فرصتهایی را برای نوآوری در ارزش فراهم می کنند . بنابراین،لازم است در اینجا به توصیف ترکیبات مختلفی از خدمات و محصولات به منظور ارائه ی محصول توسعه یافته به مشتریان ارائه می دهیم.

• • ترکیبات جدید از محصولات موجود با خدمات موجود
    ارزش ممکن است با ترکیب محصولات و خدمات در حال حاضر موجود ابداع شود.
    به عنوان مثال ترکیبی از محصول دوچرخه موجود با سرویس پست اکسپرس به منظور ارائه ی پیک دوچرخه ای می تواند نمونه ای از این رویکرد باشد.
    • خدمات جدید برای محصولات موجود
    اگر محصولی در حال حاضر موجود باشد،گزینه هایی ممکن است به سرویس های عمومی جدید با رابط خدمات-محصول توسعه و یا انطباق داده شود.سرویس جدید نظارت از راه دور با بهره گرفتن از سنسورهای موجود از ابزار و ماشین آلات نیز مثالی برای این رویکرد است .
    • محصولات جدید برای خدمات موجود
    یکی دیگر از گزینه ها برای نوآوری در ارزش عبارت است از تمرکز بر روی خدمات استاندارد موجود
    و توسعه یا انطباق محصول با رابط محصول خدمات. به عنوان مثال می توان به تلفن های هوشمند اشاره کرد ،که خدمات موجود از حوزه های مختلف مانند تلفن ، محلی سازی و اینترنت را با یکدیگر یکپارچه کرده است.
    • ترکیبی از محصولات جدید با خدمات جدید
    در این مورد، محصولات جدید و خدمات جدید با یک رویکرد ادغامی توسعه می یابند رویکرد یکپارچه سازی اپل از نرم افزار پخش موسیقی آی پاد و خدمات آیتونز می تواند به عنوان مثالی برای این رویکرد محسوب شود. (استفان ویزنر و همکاران،۲۰۱۳)

در این پژوهش با بهره گرفتن از اطلاعات به دست آمده از مصاحبه و پرسشنامه ها و منابع مطالعاتی موجود به طراحی مدل کسب و کار فعلی و با بهره گرفتن از رویکردهای نامبرده در ترکیب محصولات و خدمات به طراحی مدلهای کسب وکاری جدید پرداختیم که در فصل ۴ این مدلها شرح داده خواهند شد.
تحلیل SWOTبه تنهایی امکان مشخص کردن فاکتورهای شناسایی شده یا توانایی ارزیابی گزینه های تصمیم گیری بر اساس این فاکتورها را فراهم نمی کند.تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی این کمبود ها را جبران می کند ،اما وابستگی بین فاکتورها را اندازه نمی گیرد.وابستگی بین فاکتورها بر وزن فاکتورها اثر گذاشته و اولویت های تصمیم گیری را تغییر می دهد.به منظور جبران این کمبود می توان از روش تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی استفاده کرد اما در این روش هم وابستگی میان عوامل در نظر گرفته نشده و فرض می شود عوامل بر یکدیگر تاثیر ندارند.به منظور بررسی تاثیر عوامل بر یکدیگر همزمان با اولویت بندی آنها از روش تحلیل شبکه ای استفاده می شود.در این پژوهش نیز به منظور تشخیص اهمیت فاکتورهای موثر بر مدلهای کسب و کار در قالب ماتریس swot با در نظر گرفتن وابستگی عوامل و رتبه بندی مدلها بر اساس این فاکتورها فرایند تحلیل شبکه ای را برای swot به کار گرفته ایم.در ادامه به معرفی روش SWOT،ANP و بررسی تحلیل شبکه ای برای SWOTمی پردازیم.
معرفی تحلیل SWOT
تحلیل SWOT برای اولین بار در سال ۱۹۵۰ توسط دو فارغ التحصیل مدرسه بازرگانی هاروارد به نامهای جورج آلبرت اسمیت و رولند کریستنسن مطرح شد. در آن زمان این تحلیل ضمن کسب موفقیتهای روز افزون به عنوان کسب ابزار مفید مدیریتی شناخته شد. اما شاید بیشترین موفقیت مشهود این تحلیل زمانی بدست آمد که جک ولچ^[۳۹] از جنرال الکتریک در سال ۱۹۸۰ از آن برای بررسی راهبردهای جنرال الکتریک و افزایش بهره‌وری سازمان خود استفاده کرد.
SWOT سرواژۀ عبارات قوتها(Strenghths) ، ضعفها(Weaknesses) ، فرصتها (Opportunities) و تهدیدات (Threats) است. گام اول در مراحل برنامه ریزی استراتژیک تعیین رسالت، اهداف و ماموریتهای سازمان است و پس از آن می‌توان از طریق تحلیل SWOT که یکی از ابزارهای تدوین راهبرد است، برای سازمان راهبرد طراحی کرد که متناسب با محیط آن باشد. با بهره گرفتن از این تحلیل این امکان حاصل می‌شود که اولاً به تجزیه تحلیل محیط‌های داخلی و خارجی پرداخته و ثانیاً تصمیمات راهبردی اتخاذ نمود که قوتهای سازمان را با فرصتهای محیطی متوازن سازد. (جبل عاملی و همکاران،۲۰۰۹)
فرایند تحلیل شبکه ای (ANP)
با توجه به محدودیتهای روش سلسله مراتبی AHP و عدم توانایی این رویکرد در لحاظ کردن وابستگی های بین معیارها و عوامل ،پروفسور ساعتی در سال ۱۹۹۶ رویکرد دیگری را توسعه داد که به فرایند تحلیل شبکه ای (ANP) معروف گردیده و مزیت آن نسبت به AHP این می باشد که وابستگی بین معیارها را در نظر می گیرد.فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) اجزای یک سیستم را به صورت یک سلسله مراتب سازماندهی می کند به طوری که هر عنصر سلسله مراتبی به عنصر سطح بالاتر خود می تواند وابسته باشد و به صورت خطی این وابستگی می تواند ادامه داشته باشد.به عبارت دیگر در یک سلسله مراتب وابستگی ها باید به صورت خطی از بالا به پایین و یا بالعکس باشد.چنانچه وابستگی دو طرفه باشد یعنی وزن معیارها به وزن گزینه ها و وزن گزینه ها نیز به وزن معیارها وابسته باشد مسئله دیگر از حالت سلسله مراتبی خارج شده و تشکیل یک “شبکه” یا سیستم غیرخطی یا سیستم با بازخور را می دهد.(کورتیلا و همکاران،۲۰۰۰)که در این صورت برای محاسبه وزن عناصر نمی توان از قوانین و فرمول های سلسله مراتب استفاده کرد.در این حالت برای محاسبه وزن عناصر از تئوری شبکه ها باید استفاده کرد.(پیرس و رابینسون۵۰:۸۳)
فرایند تحلیل شبکه­ ای شامل چهار مرحله اصلی می­باشد که عبارتند از:
ساختن مدل و ساختاربندی مساله
مساله را باید به طور شفاف بیان کرده و به یک سیستم منطقی برای مثال یک شبکه تجزیه کرد. ساختار مذکور را می­توان با بهره گرفتن از نظر تصمیم­گیرندگان و از طریق روش­هایی چون طوفان مغزی یا دیگر روش­های مناسب به دست آورد. همانطور که دیدیم شکل یک شبکه به عنوان مثال بالا نشان داده شد.
مقایسات زوجی و بردارهای الویت
در روش تحلیل شبکه­ ای نیز همچون روش تحلیل سلسله مراتبی عناصر در هر قسمت با توجه به اهمیت آن­ها در کنترل معیار به صورت زوجی مقایسه می­شوند، و خود قسمت ­ها نیز با توجه به تاثیرشان در هدف به­ صورت زوجی با هم مقایسه می­شوند. از تصمیم­گیرندگان در قالب یک سری مقایسات زوجی پرسیده می­ شود که دو عنصر یا دو قسمت در مقایسه با هم چه تاثیری در معیارهای بالادستی خود دارند.
به علاوه اگر روابط متقابلی میان عناصر یک قسمت وجود دارد، با بهره گرفتن از مقایسات زوجی و به­دست­آوردن بردار ویژه هر عنصر باید میزان تاثیر دیگر عناصر روی آن نشان داده­شود. اهمیت نسبی با بهره گرفتن از یک مقیاس نسبی به دست می ­آید. برای مثال می­توان از یک مقیاس ۱ تا ۹ استفاده کرد، در حالی­که نمره ۱ نشان­دهنده اهمیت یکسان دو عنصر نسبت به هم و نمره ۹ نشانه بالاترین اهمیت یک عنصر ( سطر ماتریس) در مقایسه با دیگری (ستون ماتریس) می­باشد.
در یک ماتریس مقایسه زوجی، ارزش طرف مقابل برعکس می­باشد؛ یعنی a_ij= ، در حالی­که a_ij=(a_ji) نشان دهنده اهمیت i امین (jامین) عنصر در مقایسه با jامین (iامین) عنصر است. در روش تحلیل شبکه­ ای نیز همانند روش تحلیل سلسله مراتبی مقایسات زوجی در قالب یک ماتریس صورت می­گیرد و بردار الویت محلی با تخمینی از اهمیت نسبی مرتبط با عناصر (یا قسمت ­ها) به دست می ­آید که به وسیله حل رابطه زیر حاصل می­ شود:
معادله λ_max.W=A.W
به طوری که A ماتریس مقایسات زوجی، W بردار ویژه، λ_max بزرگترین بردار مقادیر A است. قابل ذکر است که ساعتی در سال ۱۹۸۰ چندین الگوریتم را برای تقریب W ارائه داد.
در تشکیل ماتریس مقایسات زوجی جهت پرهیز از هرگونه نگرش جانبدارانه، ممکن است از تصمیم ­گیری گروهی استفاده شود. دیر و فورمن ( فورمن ،۲۰۰۵) چندین شیوه را برای لحاظ کردن نگرش­ها و قضاوت­های اعضای گروه در ماتریس زوجی پیشنهاد داده­اند که این شیوه عبارتند از: ۱٫ اجماع ۲٫ رای یا مصالحه، ۳٫ میانگین هندسی قضاوت­های فردی، ۴٫ مدل مجزا.
تشکیل ابر ماتریس
مفهوم ابر ماتریس شبیه فرایند مارکوف می­باشد. ابر ماتریس قادر به محدودکردن ضرایب برای محاسبه تمامی اولویت­ها و در نتیجه اثر تجمیعی (تجمعی) هر عنصر بر سایر عناصر در تعامل می­باشد (ساعتی،۱۹۸۶). هنگامی که یک شبکه، صرف نظر از هدف، صرفا دربرگیرنده دو خوشه به نام­های معیارها و گزینه­ ها باشد، رویکرد ماتریسی ارائه شده توسط ساعتی و تاکیزاوا در سال ۱۹۸۶ می ­تواند برای مواجهه با وابستگی­های عناصر یک سیستم به­کار گرفته شود.
این دو بیان می­ کنند که برای به دست­آوردن اولویت­های کلی در یک سیستم با تاثیرات متقابل، بردارهای اولویت محلی باید وارد ستون­های خاص یک ماتریس که در اینجا به آن ابر ماتریس می­گوییم، شوند. یک ابر ماتریس در واقع یک ماتریس بخش­بندی شده است که هر کدام از بخش­های آن نمایانگر ارتباط بین دو گروه (قسمت یا خوشه) در یک سیستم است.
فرض می­کنیم که یک سیستم تصمیم دارای C_k جزء تصمیم باشد و k=1,2,…,n و هر جزء k دارای m_k عنصر می­باشد که با e_k1,e_k2,…,e_km نشان داده می­شوند. بردارهای الویت محلی به­دست آمده در مرحله دوم گروه­بندی شده بر اساس جهت تاثیر از یک قسمت دیگر، یا در خود یک قسمت طبق پیکان دایره­ای شکل در مکان مناسب خود در ابر ماتریس طبق شکل زیر قرار داده می­شوند (ساعتی، ۱۹۹۹).
شکل ‏۲‑۱۲ شکل کلی یک ابر ماتریس
W_n=
به طوری که w₂₁ بردار تاثیر هدف بر معیار، w₃₂ ماتریس تاثیر معیار بر هر یک از گزینه­ ها و I نشان دهنده ماتریس واحد بوده و صفرها بیانگر عدم تاثیرپذیری عناصر مستقل از هم می­باشند.
در مثال بالا اگر میان معیارها وابستگی (ارتباط) درونی برقرار باشد، شبکه جایگزین سلسله مراتب می­ شود. در این حالت ابر ماتریس، W_n، به صورت زیر بوده که در آن W₂₂ نشان­دهنده این وابستگی داخلی است:
W_n=
در صورتی که روابط متقابل میان عناصر در یک قسمت و یا بین دو قسمت وجود داشته باشد می­توان صفرها را نیز جایگزین کرد. از آنجاکه معمولاً در یک شبکه میان خوشه ­ها وابستگی متقابل وجود دارد، ستون­های یک ابر ماتریس بیش از یک ستون خواهد بود.
انتخاب بهترین گزینه
در صورتی که ابر ماتریس تشکیل شده در مرحله قبلی همه شبکه را پوشش دهد، می­توان وزن­های اولویت را در ستون گزینه­ ها در یک ابر ماتریس نرمال شده یافت. از سوی دیگر، اگر یک ابر ماتریس فقط شامل قسمت­ های به هم مرتبط باشد، نیاز به محاسبات بیشتری برای رسیدن به اولویت­های کلی گزینه­ ها وجود دارد. ترجیحات نهایی برای هر گزینه از راه­حل زیر به دست می ­آید:
معادله
W_n ابر ماتریس تحقیق است، K عددی دلخواه و بزرگ است و به توان رساندن ابر ماتریس امکان همگرا شدن و در نتیجه ثبات وزن­های آن­را می­دهد. درنهایت گزینه با بزرگ­ترین الویت به عنوان اولین گزینه برتر شناخته می­ شود.
نرخ سازگاری در اعتبارسنجی پاسخ­های خبرگان:
اهمیت ANP علاوه بر ترکیب سطوح مختلف سلسله­مراتب تصمیم و در نظر گرفتن عوامل متعدد، در محاسبه نرخ سازگاری(CR) است. این نرخ در واقع سازگاری مقایسات را مشخص می­ کند. این ساز و کار نشان می­دهد که تا چه اندازه می­توان به اولویت­های جدول­های ترکیبی اعتماد کرد. به عبارت دیگر در فن ANP به پاسخ­دهنده اجازه داده می­ شود که در ساده­ترین شکل نظر خود را در خصوص مقایسه شاخص ها و گزینه­ ها اعلام کند. واضح است که پاسخ­دهنده ممکن است در برخی مواقع در ترجیحات مختلف- که بر اساس نسبت استوار است- نسبت­های دقیق را رعایت نکند. مثلاً اگر عامل A به B را به ترجیح یکسان بدهد و عامل B بهC را به ۳ برابر ترجیح دهد، پس لزوماً بر اساس قواعد نسبت­ها A به C را باید ۳ برابر ترجیح دهد. هر عددی غیر از عدد ۳ به معنی ناسازگاری است و باید با توجه میزان ناسازگاری،تصمیم لازم در خصوص قابل قبول بودن و مستند دانستن و ندانستن پاسخ­ها اتخاذ شود.
تجربه نشان داده­است که در صورتی که نرخ سازگاری کوچک­تر یا مساوی ۱/۰ باشد در این صورت نرخ سازگاری قابل قبول است و پاسخ داده شده سازگار می­باشد. مثلاً اگر CR=0در این صورت پاسخ­ها کاملاً سازگارند. اما اگر CR بزرگتر از ۱/۰ باشد در این صورت نرخ سازگاری در حد قابل قبولی نیست و پاسخ­های مربوط به آن ماتریس نمی ­توانند ملاک تصمیم ­گیری قرار گیرند. در این حالت باید تلاش کرد که به کمک پاسخ­دهنده، ماتریس­های ناسازگار را به حد معتدل رساند یا این­که شیوه آنالیز را تغییر دهد (گودرزی، نوروزی و نوروزی، ۱۳۹۱: ۱۳۹) .

سطح معنی‌داری

همان طور که درجدول فوق مشاهده می‌گردد، بالاترین رتبه مربوط به بعد پاسخگویی می‌باشد و کمترین رتبه مربوط به بعد اطمینان خاطر می‌باشد.
فصل پنجم
نتیجه گیری و پیشنهادات
مقدمه
با ورود به عصر اطلاعات و دانش، مفاهیم جدیدی در محیط مدیریت و کسب وکار ظهور کرده اند بطوری که مزیت رقابتی آینده سازمانها در گرو استفاده موثر و مناسب از این نوع متغیرهای جدید می باشد. معنویت در محیط کار و کیفیت خدمات از همین دست مفاهیم می باشند که سابقه تحقیقات جدی درباره آنها به دهه اخیر برمی گردد. به همین دلیل دراین تحقیق سعی شد تاثیر معنویت در محیط کار بر سنجیده شود.
اهمیت یافتن معنویت در محیط کار به دلیل اثرات آن بر اثربخشی سازمانی می باشد. لذا در این تحقیق سعی شد تا پیامدهای معنویت در محیط کار نیز مورد توجه قرار گیرد. به همین منظور تأثیر معنویت در محیط کار به عنوان یک متغیر درون سازمانی بر کیفیت خدمات به عنوان متغیرهای برون سازمانی نیز مورد بررسی قرار گرفت.
در ادامه نتایج حاصل از پژوهش با توجه به داده‌های جمع‌ آوری شده و آزمونهای آماری ارائه می‌گردد و سپس پیشنهادات لازم ارائه می‌گردد.
بنابراین با توجه به توضیحات مذکور، این فصل شامل موارد زیر است:

• بررسی نتایج فرضیات و بحث درباره آنها.

• ارائه پیشنهادات.

همانطوری که در فصول قبلی عنوان شد فرضیات تحقیق عبارتند از:
فرضیه اصلی:معنویت در محیط کار بر کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.

• فرضیات فرعی:

• معنویت در محیط کار بر عوامل فیزیکی و ملموس کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.

• معنویت در محیط کار بر قابلیت اعتماد کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.

• معنویت در محیط کار بر پاسخگویی کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.

• معنویت در محیط کار بر اطمینان خاطر کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.

• معنویت در محیط کار بر همدلی کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.

بررسی یافته‌های پژوهش با توجه به آزمون رگرسیون و تحلیل واریانس فریدمن
با توجه به فرضیات مطرح شده در تحقیق حاضر، به بررسی نتایج آنها می‌پردازیم:
فرضیه اصلی:معنویت در محیط کار بر کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.
با توجه به آماره t (890/22) ، که قدر مطلق آن از ۳۳/۲ بیشتر است و سطح معنی داری آن از ۵% کمتر می باشد نتیجه می گیریم معنویت در محیط کاربه میزان ۸۵۶/. اثر معنا داری روی کیفیت خدمات دارد. بنابراین می توان گفت: معنویت در محیط کار بر کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.
فرضیات فرعی۱: معنویت در محیط کار بر عوامل فیزیکی و ملموس کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.
با توجه به آماره t (772/20) ، که قدر مطلق آن از ۳۳/۲ بیشتر است و سطح معنی داری آن از ۵% کمتر می باشد نتیجه می گیریم معنویت در محیط کاربه میزان ۸۸۳/. اثر معنا داری روی عوامل فیزیکی و ملموس کیفیت خدمات دارد. بنابراین می توان گفت: معنویت در محیط کار بر عوامل فیزیکی و ملموس کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.
فرضیات فرعی۲: معنویت در محیط کار بر قابلیت اعتماد کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.
با توجه به آماره t (240/11) ، که قدر مطلق آن از ۳۳/۲ بیشتر است و سطح معنی داری آن از ۵% کمتر می باشد نتیجه می گیریم معنویت در محیط کاربه میزان ۶۳۱/. اثر معنا داری روی قابلیت اعتماد کیفیت خدمات دارد. بنابراین می توان گفت: معنویت در محیط کار بر قابلیت اعتماد کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.
فرضیات فرعی۳: معنویت در محیط کار بر پاسخگویی کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.
با توجه به آماره t (364/15) ، که قدر مطلق آن از ۳۳/۲ بیشتر است و سطح معنی داری آن از ۵% کمتر می باشد نتیجه می گیریم معنویت در محیط کاربه میزان ۷۴۳/. اثر معنا داری روی پاسخگویی کیفیت خدمات دارد. بنابراین می‌توان گفت: معنویت در محیط کار بر پاسخگویی کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.
فرضیات فرعی۴: معنویت در محیط کار بر اطمینان خاطر کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.
با توجه به آماره t (495/13) ، که قدر مطلق آن از ۳۳/۲ بیشتر است و سطح معنی داری آن از ۵% کمتر می‌باشد نتیجه می‌گیریم معنویت در محیط کاربه میزان ۶۹۹/. اثر معنا داری روی اطمینان خاطر کیفیت خدمات دارد. بنابراین می‌توان گفت: معنویت در محیط کار بر اطمینان خاطر کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.
فرضیات فرعی۵: معنویت در محیط کار بر همدلی کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.
با توجه به آماره t (296/14) ، که قدر مطلق آن از ۳۳/۲ بیشتر است و سطح معنی داری آن از ۵% کمتر می باشد نتیجه می گیریم معنویت در محیط کاربه میزان ۷۱۹/. اثر معنا داری روی همدلی کیفیت خدمات دارد. بنابراین می‌توان گفت: معنویت در محیط کار بر همدلی کیفیت خدمات شرکت بیمه ایران تاثیر معنا داری دارد.
به منظور اولویت بندی هر یک از عوامل مرتبط با ابعاد کیفیت خدمات متاثر از معنویت در محیط کار میان کارکنان و بیمه گذاران شرکت بیمه ایران در استان اصفهان از آزمون فریدمن استفاده گردید. خروجی Spss شامل دو جدول می‌باشد. باتوجه به خروجی Spss مقدار عدد معنی داری (sig) صفر بوده و از سطح معنی‌داری استاندارد (۵% = ) کمتر است. بنابراین می‌توان گفت ابعاد کیفیت خدمات متاثر از معنویت در محیط کار رتبه‌های یکسانی ندارند. همان طور که درجدول فوق مشاهده می‌گردد، بالاترین رتبه مربوط به بعد ملموس بودن می‌باشد و کمترین رتبه مربوط به بعد اطمینان خاطر می‌باشد.
به طور کلی می‌توان نتایج حاصل از آزمون رگرسیون تعارض غیرکارکردی از سرمایه اجتماعی و ابعاد آن را به صورت زیر خلاصه نمود.
نتایج ۵- ۱- حاصل از خلاصه آزمون رگرسیون

ملاک

پیش بین

بتای استاندارد

R²

الف-ادله اثبات دعوی اصلی: مطابق ماده ۱۲۵۸ ق.م دلایل اثبات دعوی عبارتند از: اقرار، اسناد کتبی، شهادت، امارات، قسم.
ب- ادله اثبات دعوی فرعی: تحقیق محلی، معاینه محل، کارشناسی.
از لحاظ منشأ، این ادله به چهار دسته تقسیم می شوند :
الف- ادله ای که اصحاب دعوی منشأ آن هستند عبارتند از: اقرار، اسناد، سوگند.
ب-ادله ای که منشأ آن اشخاص ثالث می باشند عبارتند از: شهادت، اظهار نظر کارشناسی
ج- ادله ای که منشأ آن درک مستقیم قاضی است عبارتند از: معاینه محلی، امارات قضایی
د- ادله ای که منشأ آن فرض قانونی است عبارتست از امارات قانونی.
گفتار دوم: سند و ارکان آن
۱-مفهوم لغوی سند
سند در ادبیات اداری و علمی ایران در معانی متعدد بکار رفته است؛ بطوریکه نمی توان یک تعریف عام را مورد قرار داد و باید واژه سند را در معنای تخصصی برای رشته های مختلف دانش بکار برد.

سند واژه ای دخیل از زبان عربی است. بطور خلاصه می توان گفت که ” در زبان عربی واژه “السّند” به این معانی بکار می رود: آن قسمت از کوه که مقابل شخصی قرار می گیرد و از دامنه کوه بلند تر باشد، بالش، تکیه گاه، هر تعهد قانونی که بر قراردادی مشترک متکی باشد، تعهد نامه و … “. ( جُر، ۱۳۶۵، ۱۲۱۸) این وام واژه در زبان فارسی در معانی متعددی بکار رفته است. برای نمونه، برخی معانی که در لغتنامه دهخدا گردآوری شده به شرح زیر است : ” تکیه گاه، بالش، آنچه پشت بدو دهند، معتمد، مستند، حج ، قبض، مؤسسه و … .” ( دهخدا، ۱۳۷۳، ۱۲۱۵۵ )
با تتبع در تعریف های ارائه شده، مشخص می شود که این تعریف ها ساختاری مشترک دارند. که اجزای آن عبارتست از ” حقیقتی که سند آنرا مشخص می سازد و سند به خاطر آن ارزش پیدا می کند؛ خواه این حقیقت یک رویداد تاریخی یا عادی ، یک سخن با ارزش یا بی ارزش ، یک دین و بدهی ، یک مطلب علمی یا غیر علمی ، یا هر چیز دیگری باشد. خود سند به عنوان یک رابط و یک وسیله و ابزاری [ دارای ارزش است ، زیرا ] به نوعی به میزان توانی که دارد حقیقت را روشن می­سازد و برای فرد یا افرادی که در پی حقیقتی هستند و آن حقیقت برای آنها ارزش دارد ، مهم است.( دالوند ، ۱۳۷۷ ، ۱۶)
۲-معنی عام و خاص سند
الف- معنی عام
سند عبارت از هر تکیه گاه و راهنمای مورد اعتماد است که بتواند اعتقاد دیگران را به درستی ادعا جلب کند ، خواه نوشته باشد یا گفته و اماره و اقرار ؛ “چنان که گفته می­ شود فلان خبر یا حدیث دارای سند معتبر است و مقصود این است که چنان که گفته می­ شود فلان خبر یا حدیث دارای سند معتبر است و مقصود این است که شخصیت های معتبر و مورد اعتمادی آن را نقل کرده ­اند. همچنین است وقتی که گفته می شود فلان سند تاریخی درباره رویدادی ارائه شد، یا ادعای خواهان مستند به دلیلی نیست … و مانند اینها"( کاتوزیان، ۱۳۹۲، ۲۷۵ )
ب-معنی خاص
” سند نوشته ای است که در مقام اثبات دعوی یا دفاع از آن می تواند راه وصول به واقعیت باشد. در این معنی دیگر سند مرادف با دلیل و مدرک نیست؛ چهره ی خاصی از آن مفهوم عام است که به صورت نوشته درآمده و مکتوب است نه منقول.” ( کاتوزیان ۱۳۹۲، ۲۷۵ )
بند ۲ ماده ۱۲۵۸ قانون مدنی که اسناد کتبی را در زمره­ی دلایل اثبات دعوی آورده است، اشاره به همین معنی خاص است که با قید کتبی از مفهوم عام سند یا دلیل جدا می شود . پس “نباید قید کتبی را در این ترکیب حشو قبیح پنداشت و به همین مناسبت در قوانین جدید تر هم قید کتبی برای سند تکرار شده است.” ( کاتوزیان ۱۳۹۲ ، ۲۷۵ )
اصطلاح سند در حقوق مدنی با این اصطلاح در حقوق ثبت متفاوت است. در حقوق مدنی سند از جنبه اثباتی آن تعریف شده است ، زیرا اگر نوشته حاوی حقی نباشد ، چگونه می­توان در مقام دعوا یا دفاع به آن استناد کرد؟ در حالیکه ” سند ثبتی ” که به آن سند رسمی نیز می­گویند نوشته ای است رسمی که دلالت بر وجود حقی به نفع یک شخص می کند ( ثبوت حق ) و در صورت لزوم خود این نوشته می تواند ثبوت حق موضوع آنرا بدون اینکه نیاز به دلیل دیگری باشد اثبات کند ( اثبات حق ) . لذا ثبت سند یعنی انجام عملی که به حق جنبه رسمی می­دهد.(لنگرودی، ۱۳۶۳، ۷۱)
۳-ارکان سند
بنا بر تعریف خاص سند در ماده ۱۲۸۳ ق.م. که می گوید: “سند عبارت از هر نوشته که در مقام دعوا یا دفاع قابل استناد باشد.” ، دلیلی سند محسوب می­ شود که دارای دو شرط اساسی باشد: الف) نوشته باشد ب) در مقام دعوا یا دفاع قابل استناد باشد. علی رغم اینکه بعضی از نوشته­ها در مقام سند نیاز به امضاء نداشته و” دلالت عرف بر تصمیم نهایی تنظیم کننده جای نشان ویژه امضاء را می­گیرد"(کاتوزیان، ۱۳۹۲، ۲۷۶) ، می­باید امضاء را به عنوان رکن سوم سند بر شمرد.
الف-نوشته بودن سند
منظور و هدف از تنظیم دلیل کتبی ، حفظ قبلی آثار حقوقی معین و تأیید بعدی آنها در حال و آینده است. ضرورت نوشته برای اثبات قرارداد از یک سو و ممنوعیت شهادت شود یا قراین و امارات مخالف و متعارض با مفاد قرارداد از سوی دیگر ، از نظر اثبات عقود و وقایع واجد اهمیت زیادی است. شاید اهمیت این موضوع برای نویسندگان قانون مدنی یکی از علت­هایی بوده که سند را نوشته­ای با توصیف معین تعریف کرده ­اند. در این تعریف که ” به عنوان تعریف سند از دیدگاه حقوقی مطرح شده “(علن، ۱۳۸۹،۳۴ ؛امیرشاهی، ۱۳۸۴، ۸) قطعا قید نوشته بودن، حشو قبیح نیست. بلکه با این قید، تمام ادلّه­ای که بصورت مکتوب در نیامده است از تعریف سند خارج می­ شود. به عبارت دیگر یکی از ویژگی های اصلی سند، نوش
ته بودن آن است، به هر شکل و در معنای عام ، فارغ از محل، وسیله و شکل نوشتن ( بوشهری، ۱۳۵۲، ۹) و از این رو محدودیت خاصی در مورد شکل نوشته وضع نشده است (مؤمن، ۱۳۸۵، ۷۶) و آنچه نوشته نیست، سند نیست ولی به جهت عکس نمی­ توان استنتاج کرد که هر نوشته سند است.
قانون­گذار مصری نیز مانند ایران نوشته را به عنوان یکی از ارکان آن دانسته است. به طوریکه در حقوق این کشور ، سند نوشته ای است که دادرسی، برای اثبات ادعا ارائه می­ شود، خواه برای اثبات تهیه شده باشد یا خیر.(السنهوری، بی تا، ۱۰۵). در حقوق انگلیس نیز ، سند نوشته ای است که به عنوان دلیل اثبات ارائه می­گردد، خواه بر روی کاغذ، چوب، سنگ ویا… باشد.(kean ، ۲۰۰۶، ۲۶۴)
سند بطور معمول، نوشته­ای است که برای اثبات اعمال حقوقی مانند عقود معین و قراردادها بکار می رود، نظیر معامله، ابراء، هبه و… .” سند نوشته ای است که برای اثبات یکی از اعمال حقوقی تنظیم می­ شود ."(Ripper، ۱۹۹۳،۷۵۱ ). بنابراین سند عموما برای ثبت و بیان اعلاماتی تنظیم می شود که اشخاصی برای تصرفی انشاء کرده ­اند، اعم از اینکه ایجاب و قبول در آن صورت گرفته(مانند بیع ) و یا فقط ایجاب در آن نقش اصلی دارد( مانند ابراء ). ولی در عین حال از این معمول نباید نتیجه گرفت که اسناد حاوی اخبار وقایع مادی و حقوقی در زمره­ی اسناد نیست، بلکه در اثبات وقایع حقوقی نیز به عنوان دلیل مالکیت، سند نقش مهمی به عهده دارد؛ مانند سند شناسنامه، یا گواهی انحصار وراثت.
تنها موردی که قانون­گذار نوشته­ای را با قید ” سند محسوب نمی­ شود"، به تنصیص از زمره سند اخراج کرده است، ماده ۱۲۸۵ قانون مدنی است که می­گوید: “شهادت­نامه سند محسوب نمی­ شود و فقط اعتبار شهادت را خواهد داشت". این ماده بعضی از حقوقدانان را بر آن داشته که برداشت گسترده تری از عین نص گرفته و معتقد باشند تنها نوشته­ای سند تلقی می­ شود که بوسیله اشخاصی تنظیم و امضاء شود که در ایجاد آن دخالت داشته اند. ” هر گاه اشخاصی که در وقوع معامله یا تصرف یا تنظیم سندی دخالت نداشته­اند ، درباره آن از اطلاع یا مشاهده خود نظری بدهند ، گفته آنان سند محسوب نمی شود ، هرچند که در نوشته­ای باشد ، و باید آن را شهادتی مکتوب گفت. پس شهادت­نامه و اظهارنظر کارشناسی در امور فنی و معاینه محل و نوشته حاوی تحقیق محلی، سند نیست؛ در حالیکه ، اگر شخص یا گروهی به زیان خود و به سود دیگری اقرار کنند و آن را بنویسند ، آن را باید سند شمرد". (امامی، ۱۳۸۰، ۱۶۹؛ کاتوزیان، ۱۳۸۸، ۳۴۱). در حالیکه بعضی دیگر، “گواهی کارشناس تصادفات که برای احراز واقعه تصادف و بیان تقصیر و میزان مسؤلیّت است و همچنین صورتجلسه تأمین دلیل که برای حفظ دلیل زیان وارده مستند قرار می­گیرد نیز به عنوان سند شناخته­اند".(گلدوزیان، ۱۳۸۴، ۳۲)
به هر حال اختلاف در بیان مصادیق، نمی تواند نوشته بودن را به عنوان یکی از ارکان سند تحت الشعاع قرار دهد بویژه اینکه” با حذف مواد محدودکننده­ی اعتبار شهادت (۱۳۰۶ به بعد) برای اثبات اعمال حقوقی نیز می­توان به شهادت استناد کرد."(کاتوزیان، ۱۳۹۲، ۲۷۷)
ب: قابلیت استناد
سند را جهت تحقق بخشیدن به یک عمل حقوقی و اثبات واقعه حقوقی تنظیم می­ کنند. بنابراین” هدف از تنظیم سند فراهم آوردن امکان استناد به آن است “.(حیاتی، ۱۳۸۵، ۳۲۲). نوشته­ای که در دعوا یا دفاع قابلیت استناد نداشته باشد، سند نیست .به عبارت دیگر در برخی موارد، هر نوشته­ای قابل استناد نیست. اما سؤال این است که این امر چه زمانی محقق می­ شود؟ “دو فرض برای این وضعیت پیش بینی شده است: نخست زمانی که رابطه­ سند و نویسنده­اش به دلیل وجود نداشتن قصد ، قطع شده باشد. مثل نوشته­ های کودکان و دیوانگان. دوم : زمانی که نوشته به دلیل جعل، خراشیدگی و مواردی از این دست، قابلیت استناد خود را از دست داده باشد".(بوشهری،۱۳۵۲، ۱۰)
هر گاه در دعوایی نوشته­ای مورد استناد قرار گیرد، یکی از مهم­ترین نکاتی که مورد توجه قرار می­گیرد ، قابلیت استناد آن از زاویه­ای ماهوی است. اما با این همه، موضوع بکارگیری سند در دعاوی و امور حقوقی و اثبات ادعا یا استناد به آن، دارای زاویه­ های دیگری با چنان اهمیتی است که توجه نکردن به آنها می ­تواند بهره­ گیری از سند را ناشدنی کرده و یا موجب شود نوشته­ای که در اصل نمی­تواند دلیل قرار گیرد، ادعایی واهی را اثبات کند.(شمس،۱۳۸۷، ۷۹)
قابلیت استناد در دو فرض نسبت به نوشته­ های ارائه شده به دادگاه مطرح می­ شود:
ا- موردی که نوشته قابلیت اثبات موضوع مورد ادعا را به حکم قانون ندارد. مانند اینکه خواهان با استناد به قولنامه عادی، مدعی خرید ملک غیرمنقول مانحن فیه از خوانده است و خواستار خلع ید خوانده به انضمام مطالبه اجرت­المثل ایام تصرف ایشان است. اما بنا بر ماده ۲۲ قانون ثبت قولنامه عادی برای اثبات مالکیت عین و منافع ملک قابلیت استناد را ندارد. در اینجا قابلیت استناد به قولنامه به عنوان یک سند عادی، نسبی است؛ به این معنی که در عین حال “قولنامه عادی برای اثبات الزام مالک به بیع قابلیت استناد را دارد ولی در دعوای مطالبه اجرت المثل در دادگاه پذیرفته نمی­ شود".(کاتوزیان، مقدمه، ۳۴۱)
۲- در پاره­ای از اسناد، بعضی اعلامها و نوشته­ها نه جزء موضوع اصلی سند هستند و نه حذف آنها تغییر خاصی در مفاد آن به وجود می ­آورد. این گونه اعلامها که بیشتر قالب­های نوشتاری اسناد می­باشند ،غالبا جنبه تشریفاتی دارند؛ مانند بیان صحت مزاج در وقف نامه و هبه نامه و یا اعلام قبض صوری در مبایعه­
نامه و… . البته گاه قابلیت استناد به همین گونه اعلامها و چگونگی تفسیر آنها ، خود منشأ اختلاف می­ شود.” مانند برداشتهای گوناگون از اعلام “عندالقدره و الاستطاعه” به عنوان شرط التزام به پرداخت مهریه در سند ازدواج و تعبیر آن به اجل غیر نافذ (به دلیل معلوم نبودن قدرت) “(کاتوزیان، حقوق خانواده، ۱۵۸)
باید متذکر شد هر نوشته­ای که قابلیت استناد در خارج از دعوا یا دفاع را داشته باشد هم الزاما سند نیست و همچنین آن دسته از منابعی که نوشته نیست ولی قابلیت استناد ، بویژه در پژوهشها را دارد نیز در تعریف سند ماده ۱۲۸۴ نمی­گنجد.
ج: امضاء
گفته شد نوشته­ای می ­تواند معرف یک سند باشد که مستند باشد، یعنی قابلیت استناد داشته باشد. نوشته مستند به افراد در صورتی قابل استناد است که امضاء شده باشد. امضاء یک نوشته یعنی پذیرش تعهدها و قبول مسؤلیت­های ناشی از آن. نوشته امضاء نشده، مهم­ترین رکن سند را ندارد. یعنی معتبر نبوده و قابلیت استناد را ندارد. البته اگر دادگاه بتواند با امارات و سایر ادله مستند، نوشته را به فرد منتسب کند، این نقص برطرف می شود؛ مانند اینکه نوشته­ای از فرد پیدا شود که منشإ تأیید موضوعی بوده و شاهدانی بر اقرار فرد گواهی دهند و قراین و امارات دیگر نیز بر صدق آن صحّه گذارد.
قانون­گذار در تعریف سند در ماده ۱۲۸۳ قانون مدنی، از لزوم امضاء سخنی بیان نکرده، اما بنا به مطالب فوق و اصول کلی حقوقی و عرف مسلم و رویه قضایی، این رکن بدیهی به نظر می­رسد. به علاوه مداقّه در قوانین حقوقی که منصوصا امضاء را به عنوان رکن مورد تأکید قرار داده ( مانند ماده ۳۱۱ قانون تجارت در مورد چک، مواد ۲۷۸و ۲۷۹ قانون امور حسبی در مورد وصیّت­نامه ­ها ، مواد ۶۳ و ۶۵ قانون ثبت، با این عبارت:"امضای سند پس از قرایت آن به توسط طرفین معامله یا وکلای آنها دلیل رضایت آنها خواهد بود"، ماده ۱۳۰۱ قانون مدنی که امضای زیر نوشته یا سند را بر ضرر امضاء کننده دلیل دانسته است و همچنین است حکم ماده ۱۳۰۳ قانون مدنی درباره بلااثر شدن ­مندرجات واقع در ذیل یا حاشیه سند به شرطی که بطلان مندرجات مذکوره ممضی به امضاء طرف باشد) و استفاده از اصل استقراء و با تنقیح مناط ، به رکین بودن رکن امضاء در سند پی می­بریم.
در مورد اسناد عادی شاید بتوان گفت رکن امضاء بیشتر خودنمایی کند؛ زیرا” امضای تنظیم­کنندگان سند تنها عنصر لازم برای اعتبار سند است".(شیخ نیا، ۱۳۸۹، ۹۸) یعنی تا وقتی سند دارای امضاء یا مهر و یا اثر انگشت نباشد، دارای اعتبار نبوده و بر علیه کسی که سند منسوب به اوست نمی­تواند مورد استفاده قرار گیرد، حتی اگر تمام سند به خط او باشد. ماده ۱۳۰۱ قانون مدنی می­گوید:” امضایی که در روی نوشته یا سندی باشد بر ضرر امضاءکننده دلیل است". چه امضاء سند، کاشف از قصد انشاء نویسنده (یا بهتر بگوییم امضاءکننده) آن است.در خصوص اعتبار نوشته ­هایی که دارای امضاء است در ماده قانون مدنی۱۳۰۴ داریم:” هرگاه امضای تعهدی در خود تعهد نامه نشده و در نوشته­­ای علیحده شده باشد، آن تعهدنامه بر علیه امضاءکنندگان دلیل است، در صورتی که در نوشته مصرّح شده باشد که به کدام تعهد یا معامله مربوط است".(شیخ نیا ،۱۳۸۹، ۹۹)
هرچند در بعضی موارد خاص قانون­گذار، نوشته بدون امضاء را صراحتا سند دانسته است، مانند ماده ۱۲۹۸ قانون تجارت که بیان می­دارد” دفتر تاجر در مقابل غیر تاجر سندیت ندارد و فقط ممکن است جزء قراین و امارات قبول شود، لیکن… “، اما این احکام، خاص هستند. مثلا در این ماده، دفتر تاجر همانند سایر اسناد، مطلق و کامل نیست؛ اعتباری ناقص دارد که ویژه رابطه بازرگانی است و ” اعتبار مندرجات دفاتر تجارتی بر علیه تاجر دیگر، امری استثنایی است". (امامی ، ، ۱۷۹)
لازم است متذکر شد در بیشتر اسناد، اثر انگشت جایگزین امضاء می باشد. اما در بعضی قوانین، قانون­گذار فقط از کلمه امضاء استفاده کرده (مثلا در مورد چک در قانون تجارت) و در خیلی جاها عبارت “امضاء یا اثر انگشت ” را بکار برده است. که اکثریّت حقوقدانان و همچنین رویه قضایی برآنند که طبق نص قانون با رعایت شود. البته در برخی موارد به غیر از امضاء یا اثر انگشت به مهر هم نیاز است که بیشتر در مورد اشخاص حقوقی مصداق دارد.
بخش دوم: انواع سند و اهمیت آن
گفتار اول: اهمیت سند

1. 1. تاریخچه­ سند در ایران

در سیر تطور تمدنی بشر ، یکجانشینی و ثبات اجتماعی، به برقراری نظم حقوقی انجامید و قوانین اصولی برای تقسیم و توزیع حقوق و تکالیف اعضای جامعه اندک اندک بر اساس رسوم و آداب سنتی از یک سوی و احکام و شرایع دینی از دیگر سوی شکل گرفت.
“پیشینه تاریخی در فرهنگ ایرانی نشان می­دهد، تنظیم اسناد از دیر باز سابقه داشته است. چنان که حتی در اساطیر کهن مثل داستان کاوه آهنگر آمده است: ضحاک از کاوه خواست که سندی و محضری به نفع او امضاء کند:
یکی محضر اکنون بباید نوشت که جز تخم نیک سپهبد نکشت"(سرفراز ،۱۳۷۳، ۲۹۶)
“اولین اطلاعی که ما از سند به مفهوم امروزی آن در تاریخ ایران سراغ داریم قانون نامه حمورابی به قرن بیستم قبل از میلاد است که در مواد ۴۴ و ۶۰ آن درباره نوشتن قرارداد اجاره و مدت و مبلغ مقرراتی وضع شده و مواد ۱۲۰ و ۱۲۷ آن در رهن طلا و نقره و کتبی بودن قرداد و عقد ازدواج به صورت مکتوب اشاره شده است.( اختری، ۱۳۸۲، ۱۲۵ )” همچنین در مواد ۳۷ و ۳۸ و ۴۹ این قانون ، هرگاه کسی مزرعه یا بستان یا خانه ای را می خریده لوح قرارداد مکتوب مالکی
ت فروشنده را می شکسته و قرارداد جدید مکتوب می شده است. این چند بند از قانون نامه حمورابی نشان می دهد که مدت ها قبل از حمورابی نزد مردمان منطقه غرب و جنوب غربی ایران برای ثبت قراردادها و مالکیت ، کتابت بر الواح سفالین و مشابه آن رواج داشته است"( رازانی، ۱۳۷۹، ۱۸)
در دوره اسلامی با توجه به توصیه قرآن کریم ( آیه ۲۸۲ سوره بقره ) به تنظیم سند مکتوب جهت معاملات خود با حضور گواهان، تنظیم اسناد در زمینه های مختلف رواج بیشتری یافت. “در عهد صفویه مرجعی به نام صدر دیوانخانه تاسیس شد که یک نفر قاضی شرع در آنجا به کار معاملات و تنظیم اسناد و عقدنامه می­پرداخت و اسناد معاملات را مهر و در دفتر مخصوصی ثبت می­نمود."(شهری ،۱۳۸۸، ۳ )

شایستگی رهبر

۹۷۸/۰

۲

اشتیاق کارکنان

۹۳۰/۰

۳

درستی رهبر

۹۱۱/۰

۴

تفکر استراتژیک رهبر

۹۳۸/۰

۵

توسعه سازمان رهبر

۸۹۵/۰

۶

همکاری رهبر

۸۹۶/۰

۷

خودآگاهی رهبر

۹۶۹/۰

۳-۹- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها
در این پژوهش از روش های آمار توصیفی و آمار استنباطی برای تجزیه و تحلیل داده ها و فرضیات استفاده شده است. در آمار توصیفی، پژوهشگر در واقع با جمع آوری و خلاصه کردن اطلاعات کمی حاصل از نمونه ها ، مشخصات نمونه مورد مطالعه را توصیف می نماید.

در این تحقیق، جهت تجزیه و تحلیل داده ها و تعمیم نتایج حاصل از آمار توصیفی( جدول فراوانی و نمودار ستونی) ، آمار استنباطی ( ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون ) و نرم افزار SPSS استفاده شده است.
ضریب همبستگی:
تحلیل همبستگی ابزاری آماری است که به وسیله آن می توان درجه ای که متغیری به متغیر دیگر از نظر خطی مرتبط است ، اندازه گیری کرد. بطور کلی ، همبستگی معیاری است که برای تعیین میزان ارتباط دو متغیر استفاده می‌شود و درباره دو معیار بحث می‌کند :

• ضریب تعیین : مهمترین معیاری است که با آن می توان رابطه بین دو متغیر Y و X را توضیح داد.

• ضریب همبستگی: اگر از ضریب تعیین، ریشه دوم بگیریم، به مقدار بدست آمده، ضریب همبستگی می گویند ، و آن را با ( r ) نشان می دهند.

رگرسیون: تحلیل رگرسیون یکی از روش های پرکاربرد در مطالعات اجتماعی- اقتصادی است. این روش ارتباط تنگاتنگی با ضریب همبستگی داشته و عموما بطور همزمان در مطالعات مورد استفاده قرار می گیرد. تحلیل رگرسیون این امکان را برای محقق فراهم می‌کند تا تغییرات متغیر وابسته را از طریق متغیرهای مستقل پیش بینی و سهم هر یک از متغیرهای مستقل را در تبیین متغیر وابسته تعیین کند. رگرسیون رابطه نزدیکی با ضریب همبستگی دارد. بدین معنا که برای انجام رگرسیون باید ضریب همبستگی را محاسبه نمود. اگر میان متغیرهای مورد مطالعه همبستگی وجود داشت، تنها در این صورت است که می توانیم از رگرسیون برای آزمون فرضیه های تحقیق استفاده نمائیم(کلانتری، ۱۳۸۹، ص ۱۶۹)
انجام ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون دارای مفروضاتی است که به شرح آنها پرداخته می‌شود:
الف) آزمون کولموگروف – اسمیرنوف
این آزمون جهت بررسی ادعای مطرح شده در مورد توزیع داده های یک متغیر مورد استفاده قرار می گیرد. اگر در جدول خروجی مقدار سطح معنی داری(sig) بزرگتر از ۰۵/۰ باشد داده ها دارای توزیع نرمال است(مومنی و فعال قیومی، ۱۳۸۹، ص ۱۸۸).
۴) تجزیه و تحلیل
تجزیه و تحلیل داده‌ها به منظور بررسی صحت و سقم فرضیات ، از اهمیت خاصی برخوردار است. داده‌های خام با بهره گرفتن از فنون آماری، پس از تجزیه و تحلیل و پردازش، به شکل اطلاعات در اختیار استفاده کنندگان قرار می گیرند. این فصل به تجزیه و تحلیل داده‌های تحقیق اختصاص دارد؛ بدین معنی که داده‌ها، پس از جمع‌ آوری ، مورد تجزیه و تحلیل واقع شده تا تکلیف فرضیه‌های پژوهش که گذاره‌های احتمالی و غیر یقینی بودند معین شود. برای این منظور ابتدا میزان و یا مقدار هر متغیر بر اساس داده‌ها و امتیازات حاصل از پرسشنامه، مشخص گردید و سپس توصیف اطلاعات حاصل شده در قالب جداول و نمودار های توصیفی، دیدگاه کلی از چگونگی توزیع آنها ایجاد نمود که می‌تواند در چگونگی استفاده از الگوهای آماری گوناگون مفید باشد. با تعیین الگو، آزمون فرضیه‌های تحقیق با استفاده ار آزمون های ضریب همبستگی و رگرسیون استفاده شده است.کلیه این مراحل از تحلیل توسط نرم افزار SPSS انجام شد.
۴-۱) توصیف متغیر های تحقیق
ابتدا از آمار توصیفی برای توصیف هر متغیر استفاده شده است .که برای این کار از نمودارهای ستونی و جداول فراوانی بهره برده شده است .
۴-۱-۱) جنسیت