این تحقیق قصد دارد به بیان جایگاه روایات صحابه و تابعان، در نظر و دیدگاه علامه طباطبایی و آیت الله معرفت پرداخته و نقشی را که این روایات در تفسیر علامه و آیت الله معرفت ایفا می کند، آشکار سازد.
۱-۱-۲٫ اهمیت و دلیل انتخاب موضوع
به دلیل ناشناخته بودن جنبه های روایی در تفسیر اثری آیت الله معرفت و نگاه متفاوت ایشان به اقوال صحابه وتابعان، همچنین روش تفسیری علامه در المیزان و دیدگاه خاص ایشان به روایات تفسیری، شناخت جایگاه و نقش روایات صحابه و تابعان در این دو تفسیر، مهم و ضروری به نظر می آید.
آنچه این موضوع را با اهمیت تر می نماید، تفاوتی است که در دیدگاه نظری علامه طباطبایی و آیت الله معرفت، نسبت به استفاده از روایات تفسیری، مشاهده می شود.
این مطلب، در مورد اقوالی که از صحابه و تابعان، نقل گردیده، اهمیت بیشتری پیدا می کند؛ چراکه بر طبق دیدگاه علامه طباطبایی، حتی خبر واحدی که از معصوم علیه السلام نقل شده– چنانچه اثری شرعی بر آن مترتب نباشد- فاقد حجّیت می باشد.
۱-۱-۳٫ پیشینه پژوهش
با بررسی پژوهش ها، پایان نامه ها و مقالات علمی مرتبط، می توان گفت، تاکنون، در این موضوع، پژوهشی به شکل مستقل صورت نگرفته است.
اما، پیرامون نقش حدیث و شناخت جنبه های روایی تفسیر المیزان، کتابی با عنوان علامه طباطبایی و حدیث توسط خانم شادی نفیسی، نگاشته شده است. این پژوهش، جایگاه حدیث در تفسیر المیزان را به دقت، مورد بررسی قرار داده، ولی در باب دیدگاه و عملکرد علامه نسبت به «اقوال صحابه و تابعان»، به صورت تفصیلی نپرداخته است.
مقاله ســبکی نوین در تفسیر روایی نوشــته آقای رضایی اصفهانی نیز، به روش تفسیری آیت الله معرفت، پرداخته و جایگاه صحابه و تابعان در آن را مدنظر قرار نداده است.
۱-۱-۴٫ روش تحقیق و بررسی موضوع
روش تحقیق به تناسب موضوع، کتابخانه‏اى بوده و نوع اندیشه ورزی در آن را می توان از طرفی توصیفی دانست؛ چرا که در این پژوهش، نظریه و عملکرد دو مفسر، توصیف شده است. از طرفی دیگر، تطبیقی است؛ زیرا به مقایسه میان این دو عملکرد، پرداخته است.
در مرحله اول تحقیق، روایات موقوف صحابه و تابعان، از دو تفسیر به طور جداگانه جمع آوری شد.
سپس، روایات به اعتبار اجتهادی یا غیر اجتهادی بودن آن، به دو دسته تقسیم گردید: اول، روایاتی که صحابی یا تابعی در آن، به بیان تفسیر آیه، نظریه مرتبط با آن یا قاعده ای تفسیری، پرداخته بود، ذیل عنوان آرای تفسیری، گنجانده شد. دوم، روایاتی که صحابی یا تابعی به بیان سبب نزول آیه پرداخته بود که تحت همین عنوان، جمع آوری گشت. در همین مرحله، دسته ای از روایات مهم جعلی، به نام اسرائیلیات در میان دو دسته فوق، یافت شد، که تحت همین عنوان، نامگذاری شد.
در مرحله بعد، ضمن اینکه سعی شد، مبانی نظری هر یک از دو مفسر از لا به لای آثارشان، استخراج شود، نقد و تحلیل دو مفسر، ذیل هر یک از روایات، مورد بررسی قرار گرفته و معیارهای سنجش، طبقه بندی گشت.
در پایان، تطبیق و مقایسه ای کلی میان عملکرد دو مفسر انجام گرفت.
۱-۱-۵٫ اهداف پژوهش
بر این اساس، هدف اصلی این تحقیق، شفاف نمودن جایگاه قول صحابی و تابعی در دیدگاه و نقش آن در عملکرد علامه طباطبایی و آیت الله معرفت می باشد.
بدین منظور، در گام اول، باید مشخص شود، علامه و آیت الله معرفت، در مقام بیان دیدگاه خود، روایت صحابی و تابعی را در چه درجه از اهمیت، می دانند و در گام دوم، عملکردشان، در برخورد با روایات صحابه و تابعان، به گونه ای که به آن اعتقاد دارند، می باشد یا به صورتی متفاوت عمل نموده اند.
۱-۱-۶٫ پرسش های پژوهش
از همین بیان، می توان گفت، این پژوهش، در درجه اول، در صدد پاسخ گویی به این پرسش است که: اعتباربخشی به روایات صحابه و تابعان توسط علامه و آیت الله معرفت تا چه حدی می باشد؟
در درجه دوم، در صدد پاسخگویی به این پرسش هاست:
الف) دیدگاه علامه طباطبایی و آیت الله معرفت، در خصوص اعتبار حدیث و خبر واحد در تفسیر چیست؟
ب) نظر این دو مفسر، پیرامون ارزش و اهمیت روایات صحابه وتابعان در تفسیر، چیست؟
ج) عملکرد این دو بزرگوار، پیرامون استفاده از روایات صحابه و تابعان در تفسیر، در چه حدی می باشد؟
د) چه معیارهایی باعث شده تا از اقوال صحابه و تابعان، در تفسیر خود بهره جویند؟
هـ) در ارزش گذاری روایات صحابه و تابعان، به روایات کدامیک از آنان بیشتر اعتماد می شود؟
۱-۱-۷٫ فرضیه های پژوهش
فرضیه های این پژوهش را با توجه به سوالات اصلی و فرعی آن، می توان این گونه ارائه نمود:
الف) علامه و آیت الله معرفت، در اعتباربخشی به روایات صحابه و تابعان، هم در مقام نظر و هم در مقام عمل، به صورت کاملاً متفاوت عمل نموده اند.
ب) علامه طباطبایی، خبر واحد را در تفسیر، به عنوان یک مؤید می پذیرد و آیت الله معرفت به روایات تفسیری بیش از این اهمیت می دهد.
ج) آیت الله معرفت، برای اقوال صحابه و تابعان، ارزش و اهمیتی بیش از علامه، قائل است.

د) در این تفاسیر، صحابه- به دلیل نزدیک تر بودنشان به زمان پیامبرصلی الله علیه و آله- نسبت به تابعان، بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند.
هـ) در مقام عمل، علامه به معیار «موافقت با قرآن»، بیش از آیت الله معرفت، اهمیت داده است.
و) روایات صحابیانی همچون «عبدالله بن عباس»، بیش از باقی صحابه مورد توجه قرار گرفته است و در میان تابعان، روایات «سعید بن جبیر» و «مجاهد» بیشتر مورد توجه است.
۱-۱-۸٫ تنگناها و مشکلات
هر فعالیّت پژوهشى با وجود علاقه و اشتیاق محقّق به موضوع و داشتن پشتکار، در صحنه عمل و اجرا با مشکلات و تنگناهایی روبرو می شود. از جمله مشکلاتی که در تدوین این پژوهش وجود داشت عبارتند از:
الف) تازگی موضوع و نیاز به احاطه کامل به علوم مرتبط با تفسیر نظیر علم اصول، رجال و درایه جهت استخراج نظرات و دیدگاه های علامه طباطبایی و آیت الله معرفت.
ب) گستردگی قلمروی تحقیق؛ زیرا نیازمند بررسی حجم زیادی از روایات، در منابع روایی و تفسیری می باشد.
ج) عدم وجود امکانات نرم افزاری و جست و جوی رایانه ای درکتاب تفسیر اثری آیت الله معرفت –که به تازگی منتشر شده است- به طوری که جهت بررسی نظرات، به جمع آوری و استخراج دستی آنها روی آوردیم.
د) مقایسه و تطبیق میان تفسیر ناتمام آیت الله معرفت و تفسیر کامل المیزان که ممکن است نمایانگر همه زوایای اتفاق و اختلاف این دو مفسّر نباشد.
۱-۲٫ مفاهیم و تعاریف
۱-۲-۱٫ صحابه
این کلمه، از نظر لغوی، از ریشه «صَحِبَ یَصحَبُ» و مصدر آن «صَحابه» یا «صُحبه» است. لغویان گفته اند کلمه «صَحابه» بر وزن «فَعاله» می باشد و با این که وزن فاعل، بر این وزن، جمع بسته نمی شود، ولی در این ماده، استثناءاً به عنوان جمع مکسر کلمه «صاحِب» و نیز مصدر آن، به کار رفته است.^[۱]
برخی دیگر نیز، اصل را در این کلمه، مصدر گرفته اند، و کلمه «أصحاب» را نیز، به عنوان جمع دیگر کلمه صاحب، ذکر نموده اند.^[۲] از کلمات دیگری که به عنوان جمع این کلمه به کار رفته است می توان «صَحب» و «صُحبان» را نام برد.^[۳]
ابن فارس در معنای این ماده می گوید: «ریشه این کلمه دلالت بر مقارنه و نزدیکی به چیزی می کند».^[۴]
برخی دیگر معنای «مصاحبه» را معاشرت کردن و ملازم بودن دانسته اند.^[۵]
راغب در معنای «صاحِب» می گوید:

)زاک ،۱۹۹۹،ص۱۶-۱۷).
۲-۱-۷-­ تقسیم بندی معرفت شناختی دانش
برخی از محققان علوم انسانی به ارائه دسته بندی­های دیگری پرداخته­­اند که مبتنی بر معرفت شناسی هستند (هرون،۲۰۰۱) از افراد پرکار در این زمینه است که تالیفات متعددی را درباره توسعه حرفه­ای و مدیریتی داشته است. از نظر وی دانش را می­توان به چهار نوع تقسیم کرد:
۱- دانش تجربی که از تماس و برخورد مستقیم با پدیده ­ها حاصل می شود.
۲- دانش توصیف کننده که برآمده از دانش قبلی است و پدیده ها را از طریق تصاویر، شعر، داستان، موسیقی، رقص و امثال هم توصیف می کند.
۳- دانش پیشنهاد دهنده که توانایی آن را دارد تا پدیده ­ها را با گزاره­هایی اخباری بیان کند .
۴- دانش کارکردی که دانستن چگونه انجام دادن عمل است و در قالب مهارت ­ها و صلاحیت­ها خود را نشان می­دهد.
۲-۱-۸- تقسیم بندی بر اساس مقاصد
شاید تمام این قبیل دسته بندیها ریشه در تعریف ارسطو از انواع دانش دارد. ارسطو، انواع دانش را برحسب مقاصدشان به سه دسته تقسیم کرده بود:
۱- دانش نظری: که غایت آن فهم و تبیین چه چیزی پدیده ­ها است.
۲- دانش ساخت: دانستن چگونه ساختن و تولید اشیاء و پدیده ­ها است .
۳- دانش کارکرد: که مرتبط با نحوه استفاده و کار کردن با پدیده ­ها است. دانش اخیر، چیزی را نمی­آفریند بلکه کامل می­سازد و اداره می­ کند (الکند، ۲۰۰۱).
۲-۱-۹- فرایند خلق دانش در سازمان
شماری از محققان همانند ویک و سایمون بر این باورند که سازمان­ها قابلیت ­های یادگیری ندارند و در سازمان ها بیشتر افراد هستند که یاد می­گیرند. با وجود این، برخی از محققان نظیر استاربوک، نلسون و وینتر بر این عقیده­اند که سازمان­ها از طریق قابلیت ­های یادگیری خود تکامل می­یابند. سازمان­ها یاد می­گیرند و دانش را از طریق مستندات و برنامه های روزمره خود کسب می­کنندکه در سوابق سازمانی خاصی قرار دارند (نلسون بنتر،۱۹۹۲).
روشی که از طریق آن دانش مستندات و برنامه ­های روزمره مختلف با هم منسجم و هماهنگ و دانش جدید خلق می­ شود به وسیله سوابق و فرهنگ سازمانی شکل می­گیرد (بارنی ۱۹۸۶).
در این دیدگاه سازمان به عنوان عنصری مواجه شونده با مسئله و حل کننده آن در نظر گرفته می­ شود. به عبارت دیگر، یادگیری موجود در سازمان به مقدار زیادی از پیچیدگی وظایف و محیط سازمانی آن تاثیر می­پذیرد. همان طوری که اشاره شد دانش شخصی و دانش سازمانی از همدیگر متمایز است با وجود این، هنوز به هم وابست­ اند. اندازه تعاملات هر فرد با دیگران به فرهنگ سازمانی وابسته است (بات،۱۹۹۹).
ما این دیدگاه را از این جهت می­پذیریم که در محیط کنونی، افراد در درون سازمان ها به منظور حل مشکلات مشتریان نیاز به اخذ تصمیمات سریع دارند یعنی به جای استفاده از قوانین و مقررات به عنوان شکل هدایت شده سلسله مراتبی حل مسائل، کارکنان مجبور به ارائه راه حل­هایی در جهت حل کارای مسائل و مشکلات تجاری هستند (استاک، ۱۹۹۸).
به عبارت دیگر، در وضعیت­های پیچیده، جایی که وظایف سازمانی به اندازه زیادی به هم وابسته اند و کارکنان نمی ­توانند سطوح مورد نیاز تخصص را جهت حل مسائل میان رشته­ای در اختیار داشته باشند، برای اشتراک دانش و تخصص خود نیاز به مشارکت با دیگران دارند. بسیاری از این نوع وظایف در شرکت­های حرفه­ای اتفاق می­افتد، جایی که معمولاً افراد به دلیل پیشینه آموزشی و شغلی خود در حوزه خاصی تخصصی دارند. در شرکت­های حرفه­ای افراد به محض مواجهه با وظایف موجود در حوزه ­های تخصصی خود، می­توانند آن را به آسانی و بدون نیاز به تعامل با دیگران انجام دهند. با وجود این، زمانی که ماهیت وظایف پیچیده است و به هماهنگی تخصص­ها از حوزه ­های میان رشته­ های زیادی نیاز دارد، افراد در جهت دستیابی به دانش سازمانی به سطوح بالایی از تعامل با دیگران محتاج هستند اگر چه یک سازمان می ­تواند از تخصص­های فردی در جهت یافتن راه حل مسائل گسترده سازمانی استفاده کند، ولی با این حال نمی­تواند ادعایی در خصوص درستی دانش افراد داشته باشد. برعکس، سازمان خودش در برابر تخصص­های تغییر پذیر و خصایص فردی متخصصان آسیب پذیر است.

بنابراین، این امکان وجود دارد که حتی پس از به کارگیری شماری از متخصصان هنوز نتواند به طور کامل از پتانسیل آن­ها در حل مسائل پیچیده و گسترده سازمانی استفاده کند. مشارکت دانشی برای حل مسائل پیچیده با تجزیه فعالیت­های دانشی مترادف نیست. اینکه چه نوع دانشی به مشارکت گذاشته می­ شود و چگونه دانش به مشارکت گذاشته می­ شود، به وسیله حرفه­ای­ها، نه به وسیله مدیریت تعیین می­ شود. ضمناً، برخلاف فعالیت­های مبتنی بر تولید، که به طور جزئی تخصصی شده اند، فعالیت­های دانشی اغلب غیر ساختاری بوده و نمی­تواند به طور جزئی تعریف شوند یعنی بازده فعالیت­های دانش بر غیر قطعی است.
بنابراین، مشارکت دانشی گزین­ ای است که به وسیله حرفه­ای­ها انتخاب و استفاده می­ شود، برخلاف تجربه رسمی فعالیت­های ساختاری که به وسیله مدیریت تحمیل می­ شود مشارکت دانشی فرایندهای اجتماعی و غیر رسمی است. به عبارت دیگر، اینکه چگونه حرفه­ای­ها دانش را پردازش کرده و به اشتراک می­گذارند به تجربه، خلاقیت و تخصص شخصی آن­ها بستگی دارد. براساس تجربه و تخصص آن­ها، حرفه­ای­های دانشی تصمیم می­گیرند با چه کسی تعامل کنند، و اینکه چه دانشی را جستجو کنند (کاپلی ، ۲۰۰۰، ص ۱۰۴).
به طور متقاعد کنندهای مباحث زیر را ارائه می­ کند:
رقابت باز با افراد شرکت دیگر که زمانی به ندرت در تجارت اتفاق می­افتاد، هم اکنون یک حقیقت پذیرفته شده است، مدیران اجرایی می­دانند که بازارهای تند رو به سازمان­های تند رویی نیاز دارند که به طور پیوسته به وسیله ظرفیت­های نوین تجدید می­شوند. او سپس اضافه می­ کند: امروزه وقتی شرکت نفت درصدد گسترش فروش تولیدات در ایستگاه­های خدماتی است، مدیرانی از پپسی و فریتولی با تخصص خرده فروشی استخدام می­ کند. همچنین وقتی یک شرکت هواپیمایی می­خواهد اداره روابط مشتری را بهبود بخشد، مدیران اجرایی را از ماریوت با تخصص خدمات مشتری استخدام می­ کند. (کاپلی، ۲۰۰۰ ، ص ۱۰۵).
سناریوهای فوق بر اهمیت تخصص فردی تاکید دارد (خیراندیش و افشار نژاد، ۱۳۸۴ ،ص ۵۴).
۲-۱-۱۰- مارپیچ دانش
مارپیچ دانش: پل ارتباطی دانش آفرینی و خروجی­های سیستم مدیریت دانش است. در حقیقت تبدیل دانش ضمنی به دانش صریح و نیز استفاده از دانش صریح برای گسترش دانش ضمنی در میان افراد است. دانش جدید همواره با فرد آغاز می­ شود.
یک محقق برجسته دیدگاهی دارد که او را به ثبت اختراعی جدید رهنمون می­سازد. بینش یک مدیر میانی در مورد روند بازار، کاتالیزوری برای معرفی یک محصول جدید و مهم است. یک کارگر ساده پس از سال­ها تجربه به نوآوری در یک فرایند جدید می­رسد. در تمام این مثال­ها دانش فردی کارکنان به دانش سازمانی تبدیل می­ شود که برای شرکت به عنوان یک کل ارزشمند است. قرار دادن دانش فردی در اختیار دیگران، فعالیت اصلی سازمان­های دانش آفرین است. این کار به طور مداوم و در تمام سطوح سازمان انجام می­ شود. در سال ۱۹۸۵، کارشناسان شرکت ماتسوشیتا الکتریک به شدت بر روی یک ماشین جدید پخت نان کار می­کردند. مشکل این بود که لایه بیرونی نان بیش از اندازه پخته می­شد در حالی که هنوز داخل آن نپخته بود، پس از ناکامی تلاش محققان، تاناکا که متخصص تولید نرم افزار بود راه حلی پیدا کرد.
هتل بین المللی اوزاکا در زمینه تولید بهترین نان در آن شهر معروف بود. چرا از تجارب این شرکت به عنوان یک سرمشق استفاده نشود؟ تاناکا سعی کرد تا تکنیک خمیر کردن را از سر نانوای هتل بیاموزد. او متوجه شد که نانوا روش ویژه­ای برای پهن کردن خمیر به کار می­برد. تاناکا، بعد از یک سال آزمون و خطا و ارتباط نزدیک با مهندسان طرح، توانست مشخصات محصول از جمله افزودن میله­هایی مخصوص در داخل ماشین و نحوه پهن کردن محصول را با موفقیت فرا بگیرد و کیفیت تولید نان را بهبود بخشد. نوآوری تاناکا نشان دهنده حرکت بین دو نوع کاملا متفاوت دانش است. نقطه پایانی حرکت، دانش صریح و روشن است یعنی مشخصات محصول برای ماشین پخت.
دانش صریح، رسمی و سیستماتیک است و به همین دلیل به صورت مشخصات محصول یا یک فرمول علمی یا یک برنامه کامپیوتری قابل انتقال و تعمیم در می ­آید. اما نقطه آغاز نوآوری تاناکا نوع دیگری از دانش است که به سادگی قابل توصیف نیست (دانش ضمنی) شبیه به آنچه سرنانوای هتل از آن برخوردار بود. دانش ضمنی کاملاً فردی است. بنابراین فرمول بندی و انتقال آن به دیگران مشکل است. علاوه بر این دانش ضمنی ابعاد شناختی نیز دارد. ابعادی شامل مدل­های ذهنی اعتقادات، دور نماها و چشم اندازهایی که ما آن­ها را مسلم فرض می­کنیم و نمی­توانیم آن­ها را به راحتی توضیح دهیم.
۲-۱-۱۰-۱-­­ الگوی مارپیچ دانش چنین است
۲-۱-۱۰-۱-۱-­ ضمنی به ضمنی یا اجتماعی کردن^[۸]
بعضی اوقات فردی دانش ضمنی خود را به طور مستقیم با فرد دیگری در میان می­ گذارد. برای مثال وقتی تاناکا به عنوان شاگرد سرنانوای هتل شروع به کار کرد توانست مهارت­ های ضمنی او را از طریق مشاهده، تقلید و تمرین یاد بگیرد. آنچه او یاد گرفته بود تبدیل به قسمتی از دانش ضمنی او شد.
به عبارت دیگر او به جرگه کسانی پیوست که این حرفه را می­دانند. اما پیوستن به جمع کسانی که حرفه­ای را می­دانند موضوعی محدودتر از موضوع آفرینش دانش است. درست است که شاگرد مهارت­ های استاد را یاد می­گیرد اما نه شاگرد و نه استاد بینش سیستماتیک را در زمینه حرفه خود به دست نم­ آورند و از آنجا که دانش آن­ها هرگز به صورت دانش صریح در نمی­آید نمی­ توان آن را به سادگی در مورد سازمان به عنوان یک کل به کار برد. اجتماعی کردن با اشتراک گذاشتن دانش ضمنی در بین افراد سر و کار دارد .اصطلاح اجتماعی کردن تاکید می­ کند که دانش ضمنی به واسطه­ فعالیت­های مشترک مانند با هم بودن و در یک محیط زندگی کردن انتقال می­یابد نه از طریق دستورالعمل­های مکتوب یا شفاهی.
سال­های طولانی کارآموزی به نوآموز اجازه می­دهد تا طریقه­های دیگر فکر کردن و احساس کردن را درک کند، بنابراین در یک موقعیت خاص دانش ضمنی می ­تواند به اشتراک گذاشته شود. تنها در صورتی که فرد این آمادگی را در خودش ایجاد کند که دانش ضمنی را فرا بگیرد در عمل اجتماعی کردن کسب دانش از طریق مجاورت فیزیکی است. فرایند فراگیری دانش به طور زیاد از طریق تعامل مستقیم با مشتریان و تامین کنندگان ایجاد و فراهم می­ شود. راه دیگر فراگیری دانش ضمنی رفتن در داخل سازمان است. اطلاعات در محل انجام کار در داخل سازمان قابل دستیابی است و آخرین اطلاعات قابل دسترسی درآنجا متمرکز می­ شود، انتشار دانش ضمنی یک خصوصیت دیگر اجتماعی کردن است. فرایند انتقال نظرات به همکاران و زیر دستان به طور مستقیم موجب به اشتراک گذاشتن دانش افراد و ایجاد یک مکان یا فضای مشترک می­ شود.
۲-۱-۱۰-۱-۲-صریح به صریح یا ترکیب^[۹]
فرد می ­تواند قسمت­ های مجزایی از دانش صریح را با یکدیگر ترکیب کند و یک کل جدید تشکیل بدهد. برای مثال حسابرس یک بانک را در نظر بگیرید او اطلاعات مختلف سازمان را جمع آوری و با کنار هم قرار دادن آن­ها یک گزارش مالی تهیه می­ کند این گزارش، دانش جدیدی است که از ترکیب اطلاعات کسب شده از منابع مختلف به دست آمده است اما این ترکیب نیز، به معنای واقعی، دانش موجود شرکت را گسترش نمی­دهد. ترکیب شامل تبدیل دانش تصریحی به شکل­های پیچیده تری از این نوع دانش است.
مباحث اصلی در ترکیب فرآیندهای ارتباط، اشاعه و سیستمی کردن دانش است در عمل، مرحله­ ترکیب به سه فرایند استوار است :
۱- گرفتن و ادغام کردن دانش تصریحی جدید ضروری است. این شامل گردآوری دانش بیرونی شده مانند داده ­های عمومی از داخل یا بیرون سازمان و سپس ترکیب این داده ­ها است.
۲-انتشار دانش تصریحی بر اساس فرایند انتقال این شکل دانش به طور مستقیم به وسیله­ ارائه­های جلسات است. در این جا دانش جدید بین اعضای سازمان پخش می­ شود.
۳- ویرایش یا فرآیندی کردن دانش تصریحی قابلیت استفاده از آن را بالا می­برد (مانند اسناد و مدارکی از قبیل طرح ها، گزارشات، نمودارها، نقش­ های انجام پروژه­ ها و فرآیندها و همچنین اطلاعات بازار).
۲-۱-۱۰-۱-۳- ضمنی به صریح یا بیرونی کردن^[۱۰]
وقتی تاناکا توانست دانش ضمنی خود در مورد پخت نان را توضیح بدهد، آن را به دانش صریح تبدیل کرد و بنابراین توانست آن را با همکارانش در تیم تحقیقاتی در میان بگذارد. مثال دیگر را می­توان در مورد حسابدار شرکت عنوان کرد او به جای تدوین یک برنامه مالی معمولی برای شرکت خود، براساس دانش ضمنی حاصل از تجارب سالیان دراز، یک رویکرد ابداعی جدید برای کنترل بودجه شرکت ابداع کرد. بیرونی کردن بیان دانش ضمنی و انتقال آن به شکل­ای قابل درک برای دیگران است. به اصطلاح افراد مرزهای درونی و بیرونی خود را گسترش می­ دهند در حین فرایند بیرونی کردن فرد خود را درگیرگروه می­ کند، بنابراین عضو گروه می­ شود. مجموعه نظرات و تفکرات افراد با هم ترکیب و به نظرات و عقاید گروه می­پیوندد، این شکل خود تعالی کلیدی در ادغام نظرات گروه و تبدیل دانش ضمنی به دانش تصریحی است.
در عمل بیرونی کردن به دو طریق انجام می­ شود :
۱- روشن و شفاف کردن دانش ضمنی (که این تبدیل دانش ضمنی به دانش تصریحی است) با فنونی سر وکار دارد که بیان نظرات و یا تصورات فرد به صورت لغات و مفاهیم و زبان تمثیل ( از قبیل استعاره­ها و قیاس­ها و…) کمک می­ کند.
۲-فاکتور دوم با انتقال دانش ضمنی به مشتریان یا متخصصان به شکل هایی که به سهولت قابل درک باشد سرو کار دارد. لازمه­ی این فاکتور استدال های موثر قیاسی و استقرایی می­باشد.
۲-۱-۱۰-۱-۴- صریح به ضمنی یا درونی کردن^[۱۱]
ضمن اینکه دانش صریح جدید در سازمان به کار می­رود، کارکنان شرکت آن را به تدریج نهادینه و از آن برای گسترده ترکردن، بسط دادن و اصلاح چارچوب­های دانش ضمنی خود استفاده می­ کنند. برای مثال طرح حسابرس باعث ایجاد دیدگاه دیگری درمورد سیستم کنترل مالی و یا چگونگی استفاده از این اطلاعات در سازمان می­ شود. سایر کارکنان این طرح نوآورانه را به کار می­گیرند و آن را جزئی از ابزارها و منابع لازم برای انجام فعالیت­های خود به حساب می­آورند. درونی سازی دانش در واقع تبدیل دانش تصریحی به دانش ضمنی سازمان است. در درونی سازی لازم است فرد دانش مربوط به خود را درون دانش سازمان تشخیص دهد و همچنین خودش را در یک کل گسترده تر دریابد. یادگیری از طریق انجام دادن، آموزش دیدن و تمرین کردن موجب می­ شود که افراد به قلمرو دانش گروه و تمام سازمان دست یابی داشته باشند. در عمل درونی سازی بر دو بعد تکیه دارد که عبارت اند از:
۱- دانش تصریحی در فعالیت و عمل قرار گرفته است، بنابراین فرایند درونی سازی دانش عملی کردن مفاهیم و روش­ها در مورد راهبردها، تاکتیک­ها، نوآوری وترقی و پیشرفت است، برای مثال برنامه ­های آموزشی در سازمان­های بزرگ به افراد جدید در درک خود سازمانشان به عنوان یک کل کمک می­ کند.

۰۶/۰ = β
کانالهای ارتباطی
ادراک از سهولت کاربرد نهادههای زیستی
۰۷/۰ = R
۱۵/۰ = β
ادراک از سودمندی نهادههای زیستی
۴۷/۰ =R
مصرف سم در هر هکتار
۰۲/۰ = β
سابقه کشت گندم
۰۳/۰- = β
۰۲/۰ = β
بعدخانوار
سطح زیر کشت گندم
۱۳/۰ = β
۰۴/۰ = β
۰۴/۰ = β
۰۴/۰ = β
سطح تحصیلات
۰۶/۰ -= β
سن
۰۲/۰ -= β
۱۰/۰ = β
۰۸/۰- = β
۰۳/۰ -= β
۶۲/۰ = β
۰۱/۰- = β
۰۵/۰ = β
معنیداری
عدم معنی داری
نگاره۶-۴ مدل نهایی نظری پژوهش
مزیت اقتصادی
۰۴/۰ = β
فصل پنجم
نتیجه گیری و پیشنهادها
در این فصل که فصل نهایی تحقیق به شمار میرود ابتدا به خلاصهای از یافته های پژوهش اشاره شده و سپس پاسخگویی به سوالات و نتیجهگیری کلی پیرامون نتایج حاصل از آزمون سوالات تحقیق آورده شده است. در ادامه نیز پیشنهادهایی که از نتایج این تحقیق برگرفته شده ارائه گردیده است.
نتایج ویژگیهای فردی
اکثر پاسخگویان در رده سنی بیشتر از ۵۱ سال با سطح تحصیلات ابتدایی و تعداد اعضای خانواده بین ۵-۳ نفر، با داشتن سطح زیر کشت گندم کمتر از ۵ هکتار با مالکیت شخصی و سابقه کاشت ۲۰-۱۰ سال با میزان اطلاعات و آگاهی متوسط در خصوص نهادههای زیستی و میزان استفاده کم در مزارع گندم قرار داشتند. اکثر پاسخگویان از سموم شیمیایی به میزان ۱ لیتر و از کودهای شیمیایی به میزان ۲۰۰-۱۰۰ کیلوگرم در هر هکتار محصول گندم استفاده مینمودند.
با توجه به نتایج پژوهش از دیدگاه پاسخگویان گویه های، “استفاده از نهادههایزیستی سبب کاهش عوارض ناشی از سمپاشی برای کشاورزان میشود” دارای بیشترین امتیاز و “استفاده از نهادههای زیستی سبب صرفهجویی در زمان میشود” دارای کمترین امتیاز از دیدگاه پاسخگویان شدند.

از دیدگاه پاسخگویان، گویه های ” بکار گرفتن کودهای حیوانی در مزارع آسان است و با ایجاد منافذ در خاک سبب میشوند شخم براحتی انجام شود ” دارای بیشترین امتیاز و “دسترسی به نهادههای زیستی آسان است” دارای کمترین امتیاز شدند. از نظر پاسخگویان استفاده از کودهای شیمیایی زمین را به شدت فشرده میکنند و مانع از تهویه مناسب در خاک میشوند. اما کودهای آلی از جمله کودهای حیوانی در خاکهای شنی (سبک) با متصل کردن ذرات به یکدیگر باعث تشکیل ساختمان خاک میگردند و در خاکهای رسی (سنگین) از چسبندگی زیاد ذرات خاک جلوگیری نموده و وضعیت بهتری به خاک میدهند، بنابراین کاربرد کودهای حیوانی در همه خاکها مفید بوده و منجر به تشکیل ساختمان بیشتر و پایدارتر خاک میگردد. ایجاد منافذ در خاک با افزایش ماده آلی خاک بیشتر شده و این مسئله به نگهداری بیشتر آب و تهویه بهتر خاک کمک میکند. پاسخگویان معتقد بودند که دسترسی آنها به نهادههای شیمیایی بیشتر از دسترسی به نهادههای زیستی است، از جمله دلایل آنان در خصوص دسترسی کمتر به این نهادهها، کمبود دام در این منطقه، عدم توزیع نهادههای زیستی توسط مراکز خدمات کشاورزی و غیره میباشد.
از دیدگاه پاسخگویان، گویه های” من ترجیح میدهم محصولات سالم تولید کنم” دارای بیشترین امتیاز و “من حاضر نیستم برای کنترل علفهای هرز از سموم و کودهای شیمیایی استفاده کنم” دارای کمترین امتیاز شدند. نتایج نشان میدهد که اکثر پاسخگویان ترجیح میدهند محصولاتی تولید کنند که سبب بروز بیماری در مصرفکنندگان نشود و زندگی و سلامت آنان را به خطر نیندازد.
از دیدگاه پاسخگویان، گویه های” من قصد دارم از کود حیوانی کاملا پوسیده برای افزایش سلامت محصولات کشاورزی استفاده کنم” دارای بیشترین امتیاز و “من قصد دارم برای از بین بردن علفهای هرز از سموم شیمیایی استفاده نکنم” دارای کمترین امتیاز شدند. کشاورزان تمایل به استفاده از نهادههای زیستی از جمله کودهای حیوانی کاملأ پوسیده و منابعی که در خود مزرعه وجود دارد مانند کاه و کلش، علوفه خشک، برگ و بقایای محصول دارند، همچنین تمایل دارند هزینههایی را که جهت خرید سم و کود شیمیایی پرداخت میکنند با بهره گرفتن از نهادههای زیستی کاهش بدهند. از نظر کشاورزان هزینه خرید نهادههای شیمیایی بسیار بالاست و با توجه به اینکه مقداری از این نهادهها را مراکز خدمات کشاورزی تأمین میکند ولی این مقدار کود و سم شیمیایی جوابگوی اراضی آنها نیست و مجبور میشوند نهادههای شیمیایی بیشتری را با قیمت آزاد تهیه کنند.
از دیدگاه پاسخگویان، گویه های “من از کودهای آلی( کود سبز، کود حیوانی و کمپوست) در مزارع خودم استفاده میکنم” دارای بیشترین امتیاز و “من ضایعات و زبالههای محصولات سایر کشاورزان را برای استفاده در مزرعهام خریداری میکنم ” دارای کمترین امتیاز شدند. کشاورزان این منطقه اظهار داشتند که با توجه به میزان آگاهی که در خصوص برخی از نهادههای زیستی نظیر کود دامی و کود سبز داشتند و این آگاهی را از طریق خانواده و نیاکان خود کسب کردهاند، از کودهایی نظیر کود دامی و کود سبز در مزارع گندم خود استفاده میکنند. همچنین آنها معتقد هستند در گذشته به خاطر وجود احشام و دام از ضایعات و زبالههای حیوانی بیشتر در مزارع خود استفاده میکردند ولی طی چند سال اخیر بخاطر کم شدن احشام در این منطقه کودهای دامی بسیار کمتر در دسترس کشاورزان است، با این وجود کشاورزان از آن مقداری که در دسترس آنها هست در مزارع خود استفاده میکنند.
همچنین بر اساس نتایج حاصل از آمار توصیفی از نظر کشاورزان به ترتیب، “افزایش عملکرد محصول گندم در هکتار در درازمدت در صورت کاربرد نهادههای زیستی” دارای بیشترین امتیاز و “توزیع فیلمهای آموزشی-ترویجی توسط کارشناسان جهاد در خصوص کاربرد نهادههای زیستی در کشت گندم “دارای کمترین امتیاز شدند. از نظر کشاورزان گندمکار افزایش عملکرد از طریق نهادههای زیستی مهمترین عاملی است که بیشترین تأثیر را در پذیرش نهادههای زیستی توسط آنها داشته است. همچنین اکثر کشاورزان ارتباط با همسایه و خانواده را در پذیرش این نهادهها مؤثر دانستهاند. همچنین اظهار داشتند که جهاد کشاورزی و مراکز خدمات کشاورزی کمترین تأثیر را در آگاهی آنها و میزان پذیرش نهادههای زیستی توسط آنها داشتهاند.
همچنین براساس نتایج حاصل از سنجش عوامل مؤثر بر پذیرش نهادههای زیستی از دیدگاه کشاورزان گندمکار در آینده ، “بازاریابی محصول گندم حاصل از کاربرد نهادههای زیستی توسط دولت” دارای بیشترین امتیاز و “حذف یارانهی کودها و سموم شیمیایی” دارای کمترین امتیاز شدند. از نظر کشاورزان اگر دولت از کشاورزان حمایت به عمل آورد و به آنان اطمینان خاطر بدهد که در صورت کاربرد نهادههای زیستی در مزرعه، محصول گندمشان را بیمه میکند و بعد از اینکه محصول را برداشت نمودند، بدون دخالت دلالان محصول را با قیمت مناسب از کشاوران میخرند و یا شرایطی را در بازار محیا میکنند که کشاورزان محصولات خود را با قیمت مناسب به فروش برسانند کشاورزان با تمایل بیشتری به سمت استفاده از این نهادهها میروند.
پاسخ به سوالات پژوهش و نتیجهگیری
سوال ۱: آیا شرکت در کلاسهای آموزشی- ترویجی میتواند در میزان پذیرش نهادههای زیستی براساس مدل TAM دیویس تفاوت آماری معناداری ایجاد نماید؟
نتایج حاصل از مقایسه میانگین نشان میدهد که بین میانگین نگرش، تمایل و رفتار کشاورزان بر حسب شرکت و عدم شرکت در کلاسهای آموزشی-ترویجی، تفاوت آماری معناداری وجود دارد. در واقع کشاورزانی که در این کلاسها شرکت کردهاند نگرش، تمایل و رفتار بهتری جهت استفاده از نهادههای زیستی در مزارع گندم خود داشتهاند و این بیانگر تأثیر آموزش و ترویج کشاورزی بر نگرش، تمایل و رفتار کشاورزان بوده است.
سوال۲: آیا سن کشاورزان گندمکار میتواند در میزان پذیرش نهادههای زیستی براساس مدل TAM دیویس تفاوت آماری معناداری ایجاد نماید؟
نتایج مربوط به تحلیل واریانس نشان داد که بین میانگین رفتار کشاورزان بر حسب سن آنان تفاوت آماری معناداری وجود داشته و کشاورزان جوان نسبت به کشاورزان مسن یک نوآوری را سریعتر میپذیرند و رفتار بهتری از خود در این زمینه نشان میدهند. در واقع سن توانسته در رفتار افراد جوان و افراد مسن جهت کاربرد نهادههای زیستی در کشت محصول گندم تفاوت ایجاد نموده و افراد مسنتر از پذیرش نهادههای زیستی استقبال نکرده و خواهان تحمل ریسک ناشی از پذیرفتن این نهادهها نبودهاند، پس ترجیح دادهاند که از همان نهادههای شیمیایی استفاده کنند.
سوال ۳: آیا سطح تحصیلات کشاورزان گندمکار میتواند در میزان پذیرش نهادههای زیستی براساس مدل TAM دیویس تفاوت آماری معناداری ایجاد نماید؟ نتایج آزمون کروسکال والیس نشان داد که بین میانگین نگرش و رفتار کشاورزان بر حسب سطح تحصیلات آنان تفاوت آماری معناداری وجود دارد. کشاورزانی که سطح تحصیلات بالایی داشتند نگرش و رفتار مثبتی نسبت به استفاده از نهادههای زیستی داشتند.
سوال ۴: آیا مالکیت اراضی کشاورزان گندمکار میتواند در میزان پذیرش نهادههای زیستی براساس مدل TAM دیویس تفاوت آماری معناداری ایجاد نماید؟ نتایج آزمون کروسکال والیس نشان داد که بین میانگین رفتار کشاورزان بر حسب مالکیت اراضی آنان تفاوت آماری معناداری وجود دارد. کشاورزانی که مالکیت اراضی آنها شخصی بوده است، جهت حفظ اراضی خود برای سالهای طولانی و برای نسلهای بعد از خود رفتار بهتری را در مزارع گندم از خود بروز دادهاند. اغلب کشاورزانی که از نظام بهرهبرداری اجارهای برخوردار بودند و زمین را برای یک سال زراعی اجاره میکردند، با توجه به اینکه کاربرد نهادههای زیستی نیازمند مدیریت میان مدت و درازمدت میباشد و از سوی دیگر در طول یک سال زراعی ثمربخش نبوده و به علت عدم صرفهی اقتصادی، کشاورز انگیزهای جهت اجرای آن ندارد، سعی میکند تا با حداقل هزینه، حداکثر بهرهکشی را از زمین بنماید.
سوال۵: آیا بین ویژگیهای فردی و زراعی و … با ابعاد مؤثر بر پذیرش نهادههای زیستی براساس مدل TAM دیویس رابطه وجود دارد؟ نتایج مطالعات همبستگی نشان داد که بین ادراک کشاورزان از سودمندی نهادههای زیستی با میزان مصرف کود شیمیایی در هر هکتار رابطه منفی و معنیداری وجود دارد. به عبارتی میتوان بیان کرد گندمکارانی که معتقد هستند کاربرد نهادههای زیستی در کشت محصول گندم بسیار سودمند و مفید است از کودهای شیمیایی که سبب از بین رفتن اراضی شده و آب، خاک و محصول را آلوده میسازند به میزان کمتری استفاده میکنند. همچنین نتایج مطالعات همبستگی نشان داد که بین نگرش کشاورزان در خصوص نهادههای زیستی با سن و سطح تحصیلات رابطه معنیداری وجود دارد.
نتایج مطالعات همبستگی نشان داد که بین تمایل کشاورزان در خصوص نهادههای زیستی با سن، سطح تحصیلات، سابقه کاشت گندم و میزان مصرف سم در هر هکتار رابطه معنیداری وجود دارد.
نتایج مطالعات همبستگی نشان داد که بین رفتار کشاورزان در خصوص نهادههای زیستی با سن، سطح تحصیلات، سابقه کاشت گندم، سطح زیر کشت گندم و میزان مصرف کود شیمیایی در هر هکتار رابطه معنیداری وجود دارد. به عبارتی هرچه کشاورزان جوانتر باشند و سطح تحصیلات آنان بالاتر باشد و سابقه کمتری در کشت محصول گندم داشته باشند، همچنین سطح زیر کشت گندم آنها بیشتر باشد، رفتار بهتری نسبت به استفاده از این نهادهها در کشت محصول گندم دارند.
سوال ۶: چه عواملی بر پذیرش نهادههای زیستی براساس مدل TAM دیویس توسط کشاورزان گندمکار شهرستان دورود مؤثر است؟

فرضیه سوم: اثر منفی کیفیت گزارشگری بر آثار سیاست های تقسیم سود، در شرکتهای در حال رشد نسبت به دیگر شرکت ها قوی تر است.
۱-۷ متغیرهای پژوهش
همان­طور که پیش­تر اشاره شد درپی یافتن رابطه­ معنادار بین سه گروه اطلاعات در یک جامعه هستیم این متغیرها به شرح زیر می­باشند:
۱-۷-۱ متغیرهای مستقل
آن متغیری است که محقق تاثیر آن را بر سایر متغیرها مورد سنجش قرار می دهد که متغیر مستقل در این پژوهش به شرح زیر است :
۱-۷-۱-۱ کیفیت گزارشگری(
Quality Reporting)
توان صورت­های مالی درانتقال اطلاعات عملیات شرکت­ و به طور خاص پیش ­بینی جریان­های نقدی­مورد انتظار آن ­به­ سرمایه ­گذاران. بر مبنای این نظر که اقلام تعهدی، ارزش اطلاعاتی سود را با کاهش اثر نوسانات ناپایدار در جریان­های نقدی بهبود می­بخشد (دیچاو و دیچِِِِِِِِو^[۸]، ۲۰۰۲؛ امسی نیکلز^[۹]، ۲۰۰۲)، در این پژوهش کیفیت اقلام تعهدی سرمایه در گردش به عنوان جانشین کیفیت گزارش­گری مالی درنظرگرفته می­ شود.
۱-۷-۲ متغیر وابسته
متغیر وابسته، متغیری است که متغیر مستقل بر روی آن اثر می کنند که در این پژوهش متغیر سرمایه ­گذاری به عنوان متغیر وابسته شناخته می­ شود که خود به سه دسته به شرح زیر می­باشد .
۱-۷-۲-۱ سرمایه ­گذاری کل(Total Investment)
در این پژوهش مجموع سرمایه ­گذاری تحقیق و توسعه و سرمایه ­گذاری سرمایه­ای می­باشد.
۱-۷-۲-۲ سرمایه ­گذاری تحقیق و توسعه(R&D Investment)
تحقیق وتوسعه هرگونه فعالیت منسجم و خلاق در جهت افزایش سطح دانش مربوط به انسان، فرهنگ، جامعه و استفاده از این دانش برای کاربردهای جدید است (علی احمدی۱۳۷۷). به بیانی دیگر، تحقیق و توسعه، فرایند تبدیل اندیشه­ها به تولیدات جدید و با کیفیت تر شدن تولیدات موجود است.(جفری^[۱۰] ،۱۹۸۹) تحقیق و توسعه سهمی از مخارج بنگاههای اقتصادی و دولت هستند که صرف انجام کارهای پژوهشی و تولید فن­آوری­های جدید یا کالاهای جدید می­شو د.(جباری،۱۳۸۶)

۱-۷-۲-۳ سرمایه ­گذاری سرمایه­ای (Capital Investment)
سرمایه ­گذاری عبارت است از تبدیل وجوه مالی به یک یا چند نوع دارایی، که برای مدتی در زمان آتی نگهداری خواهد شد. واژه سرمایه ­گذاری می ­تواند دامنه وسیعی از فعالیت­ها را شامل شود. این واژه می ­تواند شامل سرمایه گذاری در گواهی سپرده ، اوراق قرضه، سهام عادی یا صندوق های مشترک سرمایه ­گذاری باشد، اگرچه کسانی که به صورت حرفه ای به سرمایه ­گذاری می­پردازند از دارایی­ هایی دیگری از قبیل گواهی خرید، برگ خرید وفروش سهام ، اوراق قابل تبدیل و دارایی هایی مشهود مانند طلا واشیای قیمتی ، برای انجام سرمایه ­گذاری استفاده می­ کنند. سرمایه ­گذاری می ­تواند دارای درجات مختلف ریسک پذیری باشد و هر فردی می ­تواند با توجه به شرایط خود از تصمیمات سرمایه ­گذاری استفاده کند(تهرانی ونوربخش،۱۳۸۲)
۱-۷-۳ متغیر کنترل
در یک پژوهش، اثر تمام متغیرها را بر یکدیگر نمی­ توان به طور همزمان مورد مطالعه قرار داد. بنابراین پژوهشگر اثر برخی از متغیرها را کنترل نموده، آن ها را خنثی می کند. متغیرهای زیر در این پژوهش متغیر کنترلی هستند.
۱-۷-۳-۱ تقسیم سود ( Dividend)
به مقدار سودی که شرکت تقسیم می­ کند و به طور نقدی به دست سهام­دار می­رسد. این­که چه میزان از سود تحقق یافته هر سهم به صورت نقدی توزیع شود و چه میزان در شرکت باقی بماند تصمیمی است که در مجمع عادی سالیانه توسط هیات مدیره به مجمع پیشنهاد داده می­ شود و سپس به تصویب سهامداران می­رسد.
۱-۷-۳-۲ کیو توبین(Tobinq)
شاخص کیو توبین یکی از شاخص های سنجش ارزش است و یکی از معتبرترین شاخص های عملکرد شرکت­هاست. الگوی کیوی توبین در سال ۱۹۶۹ توسط جیمز توبین با عنوان نسبت ارزش بازار به هزینه جایگزینی سرمایه توبین ارائه شد. جیمز توبین نظریه کیو توبین به عنوان شاخصی برای پیش بینی اینکه آیا وجوه سرمایه گذاری شده افزایش و کاهش خواهند یافت معرفی کرد.(عزیزی،درویشی ،۱۳۹۰)
۱-۷-۳-۳ اندازه شرکت( Size)
برای سنجش اندازه شرکت از لگاریتم داراییهای ابتدای دوره استفاده می­کنیم.
۱-۷-۳-۴ دارایی های ثابت مشهود( Tangibility )
این متغیر نشان دهنده اموال، ماشین آلات وتجهیزات و کلیه دارایی­ های ثابت شرکت می باشد .
۱-۷-۳-۵ اهرم مالی (Leverage)
پژوهش­های مالی اهرم را به عنوان میزان بدهی که به منظور منابع مالی مورد نیاز برای کسب دارایی بدست می ­آید، تعریف کرده اند.
۱-۷-۳-۶ جریان نقد عملیاتی (Cash Flow Opration)
جریان نقد حاصل از فعالیتهای عملیاتی درصورت جریان نقد را جریان نقد عملیات می­نامیم.
۱-۷-۳-۷ سن شرکت(Age)
این متغیر نشان دهنده تعداد سال­های سپری شده از بدو تاسیس شرکت می­باشد.
۱-۷-۳-۸ چرخه عملیاتی ( Cycle of Opration)
این چرخه میانگین دوره گردش عملیات و میانگین دوره دریافت وجوه برای فروش می­باشد
۱-۷-۳-۹ وجوه نقد (Cash)
این متغیر نشان می­دهد که چند درصد از دارایی های شرکت به صورت نقد نگه داری می شوند.
۱-۷-۳-۱۰ نرخ بازده دارایی(ROA)
برخی از تحلیل­گران این نسبت را شاخص نهایی برای تشخیص کفایت و کارایی مدیریت در اداره امور واحد تجاری می­دانند.نسبت مزبور بازدهی است که شرکت برای کلیه سرمایه ­گذاران و اعتباردهندگان تحصیل کرده است .
۱-۸ روش پژوهش
این پژوهش ازنظر ماهیت و محتوا از نوع همبستگی است، که با بهره گرفتن از داده ­ها ثانویه مستخرج از صورت­های مالی شرکت­ها­­­ی پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار به تحلیل رابطه همبستگی می ­پردازد. انجام این پژوهش در چارچوب استدلال قیاسی- استقرایی صورت خواهد گرفت. علت استفاده از روش همبستگی کشف رابطه بین متغیرهاست. پژوهش همبستگی یکی از انواع پژوهش­های توصیفی است. از سوی دیگر پژوهش حاضر از نوع پس رویدادی است، یعنی بر مبنای تجزی و تحلیل اصلاحات گذشته (صورت­های مالی شرکت­ها) انجام می­گیرد. در پژوهش حاضر ابتدا همبستگی بین متغیرهای پژوهش را مورد آزمون قرار داده و درصورت همبستگی بین متغیرهای پژوهش اقدام به برآورد مدل رگرسیونی خواهیم نمود.
ازنظر هدف این پژوهش جز پژوهش­های کاربردی محسوب می­ شود. پژوهش­های کاربردی ، پژوهش­هایی هستند که با بهره گرفتن از نتایج بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روش­ها، ابزارها،وسایل تولیدات، ساختار والگوهای مورد استفاده جوامع انسانی انجام می­ شود. همچنین پژوهش­هایی هستند که نظریه ­ها، قانون مندی­ها ،اصول وفنونی که در پژوهش­های پایه تدوین می­شوند را برای حل مسائل اجرائی به کار می­گیرد.
۱-۹ داده ها ونحوه جمع آوری آن ها
جهت گرد آوری منابع نظری به ادبیات موضوع مباحث تئوریک پژوهش از منابع کتابخانه ای ( کتاب­ها، مقاله­ها و مجله­های موجود در زمینه پژوهش مورد نظر) پایان نامه ها، نشریه­های معتبر بین المللی که به صورت آن­لاین در پایگاه های اینترنتی موجود بود و سایر پایگاه­های معتبر استفاده شده است. اطلاعات و داده ­های خام مورد نیاز شرکت ها به منظور بررسی متغیرهای اصلی و کنترلی فرضیات پژوهش به طریق نرم­افزارهای ره­آورد نوین و در مواقع لزوم مراجعه مستقیم به صورت های مالی شرکت در وب­سایت www.rdis.ir متعلق به سازمان بورس واوراق بهادار( مدیریت پژوهش توسعه مطالعات اسلامی) در دسترس است، جمع آوری شده است . هم چنین برخی اطلاعات نیز از صورت ها ی مالی شرکت­ها و اطلاعیه های مربوط به تصمیمات مجمع عمومی شرکت­ها و سایر اطلاعات­ دریافتی از سازمان بورس اوراق بهادار بدست آمده است.
۱-۱۰ قلمرو پژوهش
هر پژوهشی باید دارای قلمرو و دامنه مشخصی باشد تا پژوهش­گر در همه مراحل پژوهش، بر موضوع تسلط کافی داشته باشد و بتواند نتایج حاصل از نمونه انتخابی را به جامعه تعمیم دهد. این پژوهش نیز مانند سایر پژوهش‏ها دارای دامنه‏های زیر می‏باشد:
۱-۱۰-۱ قلمرو موضوعی
از نظر تئوری این پژوهش مربوط به حوزه پژوهش های مالی می باشد که درصدد تعیین نقش کیفیت گزارشگری در کاهش اثر محدودیت سیاست تقسیم سود روی تصمیمات سرمایه گذاران است.

علاّمه طباطبایی در ذیل تفسیر آیه‌ی )قال إنّی جاعلک للنّاس إماماً قال ومن ذرّیّتی قال لا ینال عهدی الظّالمین(‌^[۲۷۸] وقتی امام را معرفی می‌کند و به صفات ویژگی آن می‌پردازد افضلیت امام هم از فرمایشات ایشان استنباط می‌شود. می‌فرماید: امام آن شخص هادی است که از نظر جنبه‌ی ملکوتی موجودات آن‌ها را رهبری می‌کند و مقام امامت یک نوع ولایت بر اعمال مردم است از نظر باطن که توأم با هدایت می‌باشد و هدایت در این‌جا به معنی رساندن به مقصد است نه تنها راهنمایی و ارائه‌ طریق که کار پیغمبران و رسولان بلکه عموم مؤمنانی است که از راه موعظه و نصیحت مردم را به سوی خدا دعوت می‌کنند، موضوع دیگری که در این‌جا باید توجه داشت این است که خداوند دلیل اعطای مقام امامت را چنین بیان می‌کند: )لمّا صبروا وکانوا بآیاتنا یوقنون(‌‌^[۲۷۹] «چون صبر کردند و به آیات ما یقین داشتند». بنابراین استفاده می‌شود که علت آن صبر در راه خدا آن هم صبر مطلق که شامل تمام انواع امتحانات و آزمایشات و دارا بودن مقام یقین قبل از صبر است خلاصه این‌که امام باید داای مقام یقین باشد و عالم ملکوت بر وی مکشوف باشد و عالم ملکوت عالم امر است که عبارت از جنبه‌ی باطنی عالم می‌باشد و از این‌جا روشن می‌شود که جمله‌ی (یهدون بامرنا) به ما می‌فهماند که آن‌چه مربوط به موضوع هدایت است (دل‌ها و اعمال مردم) باطن و حقیقتش بر امام مکشوف است زیرا دل‌ها و اعمال مردم مانند سایر موجودات دارای دو جنبه است و جنبه امری و ملکوتی آن پیش امام ظاهر است بنابراین اعمال نیک و بد نزد او حاضر می‌باشد و راه سعادت و شقاوت تحت نظر اوست. از این عبارات علاّمه طباطبایی استفاده می‌شود که امام باید در تمام صفات و خصوصیات و کمالات انسانی افضل از دیگران باشد تا بتواند الگو برای جامعه و مردم باشد^[۲۸۰].

آیه‌ی دومی که می‌توان جهت افضلیت امام به آن تمسک نمود این آیه است: )أفمن یهدی إلی الحق أحقّ أن یتّبع أمّن لاّ یهدّی إلاّ أن یهدی فما لکم کیف تحکمون(‌ «آیا کسی که راهنمایی به حق می‌کند سزاوارتر است از او پیروی کنند یا کسی که راه نیابد جز آن‌که راهنماییش کنند»؟ چگونه حکم می‌کنید.
علاّمه طباطبایی می‌فرماید:‌ »در این آیه‌ی شریفه درباره‌ی هدایت دو گزینه با یکدیگر مقایسه شده‌اند: گزینه‌ی اول مربوط به کسی است که خود از هدایت برخوردار است و به هدایت‌گری یگران نیاز ندارد بلکه دیگران را به حق هدایت می‌کند، یعنی از هدایت ویژه‌ی الهی برخوردار است.
دیگری کسی است که هدایت‌گر به حق نیست مگر آن‌که دیگران او را هدایت کنند، زیرا کسی که به خودی خود هدایت به حق نشده برایش امکان آن نیست که دیگری را به حق هدایت کند چون چنین کسی حق را از پشت پرده می‌بیند و چگونه می‌تواند شخص دیگری را به متن حق برساند، از این دو گزینه گزینه‌ی نخست بر دوم برتری دارد و عقل و خرد انسان نیز آن را می‌پسندد و جمله‌ی )فما لکم کیف تحکمون(‌ بیان‌گر این مطلب است، یعنی اگر جزء این داوری شود، برخلاف حکم خرد و وجدان است، طبیعتاً چنین داوری مورد پسند خداوند که آفریدگار خرد و وجدان است نخواهد بود.
پس چون امام هادی به حق است. هادی حق و این هم در شأن کسانی است که خود به خود هدایت شوند یعنی واسطه‌ای بین آن‌ها و خدا در امر هدایت وجود نداشته باشد، پس باید از او تبعیت شود. و این آیه هم بر افضلیت پیشوای الهی بر افراد دیگر دلالت دارد^[۲۸۱]
بخش چهارم
معاد شناسی
فصل اول: بحث روح
لزوم بحث معاد، زمانی بروز پیدا می‌کند که انسان بخواهد از قوه‌ی فکری خویش برای گسترش حیات مادی و معنوی بهره گیرد. او می‌خواهد بفهمد که آیا محدود به حیات مادی است یا ماورای عالم ماده، عالم دیگری نیز وجود دارد. شناخت به این حق، او را وادار می‌سازد تا برای حیات پس از مرگ و کیفیت آن تأمل نماید و معرفت کسب کند. بنابراین در لزوم بحث معاد دو نکته‌ی اساسی کشف می‌شود؛ اول آن‌که تحقیق درباره‌ی معاد موجب می‌شود که انسان، قوه‌ی عاقله‌ی خود را به کار گیرد و این باعث ارتقای معرفت او می‌گردد. دیگر آن‌که نگرش و عمل‌کرد خود را اصلاح نموده و بعد معنوی خویش را لحاظ نماید.
حقیقت انسان
در این‌که حقیقت وجودی انسان چیست، همه‌ی فلاسفه و حکما و متکلمان اسلامی و بلکه بسیاری از فلاسفه و متفکران غرب معتقد به ترکیب روح و جسم یا امتزاج نفس با بدن هستند.
علاّمه طباطبایی نیز همانند متکلمان معتقد است که روح و بدن دو واقعیت هستند؛ دو واقعیتی که مخالف یکدیگر بوده و بدن به واسطه‌ی مرگ، خواص خود را از دست می‌دهد و تدریجاً متلاشی می‌شود. اما روح حیات بالاصاله دارد و تا روح به بدن متعلق است، بدن نیز از وی کسب حیات می‌کند و روح هم‌چنان به حیات خود ادامه می‌دهد^[۲۸۲].
علاّمه حقیقت روح را همان «من» و نفس ثابت انسان می‌داند که قابل تغییر و تبدیل نیست^[۲۸۳].
علاّمه ارتباط این دو را مانند اکثر فلاسفه‌ی الهی، اتحاد و رابطه‌ی ذاتی می‌داند و هم‌فکر با استناد و ادعای صدرالمتألهین می‌باشد^[۲۸۴].
نکته‌ی قابل توجه آن است که ایشان بحث نفس و روح را بیش‌تر به سمت مباحث روایی سوق می‌دهد تا آن‌که بخواهد به مباحث فلسفی و عقلی صرف بپردازد. با آن‌که عقلانیت علامه، از امتیازات ویژه‌ی او محسوب می‌گردد. در حالی که بسیاری از متفکران یا در وادی عقلانیت صرف قرار گرفته و یا در حوزه‌ی کلام تعصب می‌ورزند.
مرحوم علاّمه ذیل آیه‌ی شریفه‌ی )ویسئلونک عن الروح، قل الروح من امر ربی(‌ می‌فرماید: روح در لغت لفظی مذکر و مونث و امری است که مبدأ حیات بوده و از سنخ عالم ملکوت است و آن‌چه مسلّم است، این‌که روح از امر پروردگار بوده و هیچ کس به حقیقت آن مطلع نیست^[۲۸۵].
علاّمه روایتی از امام صادق(ع) نقل می‌کند که می‌فرماید: «خداوند متعال یکتا و صمد است و صمد چیزی است که میان تهی باشد و روح آفریده‌ای از آفریده‌های اوست که دارای چشم و نیرو و تأیید است. خداوند آن را در دل‌های پیامبران و مؤمنان قرار می‌دهد». هم‌چنین امام صادق(ع) می‌فرماید: «در پیامبران و اوصیا پنج روح است؛ روح بدن، روح القدس، روح قوه، روح شهوت و روح ایمان. و در مؤمنان چهار روح است؛ روح بدن، روح قوه، روح شهوت، روح ایمان و تنها روح القدس را ندارند. در کافران سه روح است؛ روح بدن، روح قوه، روح شهوت^[۲۸۶].
حقیقت روح
اکنون که سخن از روح است، ضرورت دارد تا به حقیقت آن و کاربردهای آن در قرآن پرداخته شود که علاّمه در این زمینه، با بهره گرفتن از آیات و روایات، نتیجه‌گیری‌های مهمی دارد. علاّمه معتقد است روح در قرآن به آفریده‌ای آسمانی اطلاق شده که نقش آن حیات آفرینی است؛ هر جا از حیات و آثار آن نشانی هست،‌ این نشان،‌ نشان‌گر وجود مرتبه‌ای از روح است. روح موجود در فرشتگان، انسان‌ها، حیوانات و نباتات، همگی از افاضات روح مطلق است. توضیح آن‌که واژه‌ی روح ۲۱ مرتبه در آیات شریفه ذکر شده که گاهی به صورت مقید و مضاف مانند روح القدس، روح الامین، روحی و روحنا است و گاهی بدون اضافه و قید به کار رفته است.
از ظاهر و سیاق آیات می‌توان کاربردهای روح را این‌چنین تقسیم کرد:
۱ ـ موجودی مستقل در ردیف فرشتگان
روح در آیاتی از قرآن در کنار فرشتگان ذکر شده که به ظاهر نشان دهنده‌ی آن است که آفریده‌ای از آفریدگان خدا و غیر از فرشتگان است. آیات زیر از این دسته است:
ـ )تنزل الملائکه والروح(‌^[۲۸۷] )تعرج الملائکه والروح(‌^[۲۸۸] )یوم یقوم الروح والملائکه صفّاً(‌^[۲۸۹].
۲ ـ جبرئیل
در آیات زیر از جبرئیل با لفظ روح یاد شده است:
)نزل به الروح الامین…(‌‌^[۲۹۰] )قل نزّله روح القدس…(‌^[۲۹۱] به شهادت آیه‌ی )قل من کان عدوّاً لجبرئیل فانّه نزّله علی قلبک(‌‌^[۲۹۲] مراد از روح‌الامین و روح القدس، جبرئیل است.
۳ ـ حیات افاضه شده به انسان
آیاتی که دلالت دارد که روح مرتبه‌ای ازوجود است که در پیکر انسان جریان یافته است. از این روح، به عنوان روح نفخه‌ای یاد می‌شود. این آیات عبارتند از: )… ونفخت فیه من روحی…(‌^[۲۹۳] )ونفخ فیه من روحه…(‌‌^[۲۹۴] )فنفخنا فیها من روحنا…(‌‌^[۲۹۵] این روح در همه‌ی انسان‌ها مشترک است، چه حضرت آدمA که از پدر و مادر متولد نشده و چه حضرت عیسیA که پدر نداشته است و چه انسان‌های عادی که دارای پدر و مادر هستند. نیز مؤمن و کافر از این روح بهره‌ی یکسان دارند.
۴ ـ تأیید کننده‌ی پیامبران و مؤمنان
در آیات زیر از روح به عنوان موجودی که در تأیید قلوب پیامبران و اولیای الهی نقش‌زنی می‌کند نام برده شده است؛)وآتینا عیسی بن مریم البیّنات وایّدناه بروح القدس(‌^[۲۹۶] )اذکر نعمتی علیک وعلی والدتک اذ ایّدتک بروح القدس(‌‌^[۲۹۷] )اولئک کتب فی قلوبهم الایمان وایّدهم بروح منه(‌‌^[۲۹۸] شایان ذکر است که اضافه «روح» به «القدس»، اضافه‌ی موصوف به صفت است. روح القدس در اصل الروح القدس بوده، به معنای روحی که دارای صفت طهارت و قدسیت است.
۵ ـ وحی
در آیات ذیل، روح در مورد وحی بر انبیاء به کار رفته است.
)واوحینا الیک روحا من امرنا…(‌‌^[۲۹۹] )یلقی الرّوح علی من یشاء من عباده…(‌^[۳۰۰]
چنان‌چه روح در این آیات به معنی وحی باشد، استعمال آن مجازی خواهد بود.
۶ ـ حضرت عیسی(ع)
در آیه‌ی ذیل، خداوند عیسی(ع) را روحی از جانب خود دانسته است:
)انّما المسیح عیسی بن مریم رسول الله وکلمته القاها الی مریم وروح منه(‌^[۳۰۱].
۷ ـ فرستاده‌ی پروردگار نزد حضرت مریم(ع)
)فارسلنا الیها روحنا فتمثّل لها بشرا سویّا… قال انّما انا رسول ربّک لاهب لک غلاما زکیّا(‌^[۳۰۲] از تعبیر «لاهب» استفاده می‌شود که این روح صرفاً بشارت دهنده نبوده است، بلکه در پدیده‌ی آمدن عیسی(ع) دخالت داشته است.
درباره‌ی روح تفاسیر متعددی و نظریه‌های مختلفی وجود دارد که به نظر می‌رسد علاّمه طباطبایی در تفسیرالمیزان، استوارترین و منسجم‌ترین نظریه را در مورد روح ارائه کرده‌اند.
ایشان در معنای روح می‌گویند: «مردم چه در گذشته و چه در حال، با همه‌ی اختلافات شدیدی که درباره‌ی حقیقت روح دارند، در این معنا هیچ اختلافی ندارند که از کلمه‌ی روح یک معنا را می‌فهمند و آن عبارت است از چیزی که مایه‌ی حیات است؛ حیاتی که عامل شعور و اراده است. و در قرآن نیز همین معنا مراد است^[۳۰۳]. روح از نظر ایشان کلمه‌ی «حیات» است که خداوند به اشیاء القا می‌کند و آن‌ها را با مشیت خود زنده می‌سازد^[۳۰۴].
علاّمه در حقیقت روح اعتقاد دارد که «روح مخلوقی از مخلوقات خداوند است و حقیقت واحدی است که دارای مراتب و درجات مختلف است؛ درجه‌ای از آن در حیوان و انسان‌های غیر مؤمن است، درجه‌ای از آن در انسان‌های مؤمن است، درجه‌ای از آن روحی است که با آن، انبیا و رسولان تأیید می‌شوند»^[۳۰۵].
مصادیق روح در قرآن و ارتباط بین آن‌ها
نباید پنداشت که چون روح حقیقت واحد است پس مصداق واحد دارد، بلکه روح مانند «نور» حقیقت واحد دارای مراتب است، لذا می‌تواند در عین وحدت، مصداق‌های مختلف داشته باشد. علاّمه طباطبایی ضمن اذعان به این‌که روح در قرآن در موارد مختلف و مصادیق متفاوت به کار رفته و همه جا به یک معنا نیست^[۳۰۶]، معتقد است در همه‌ی موارد به معنای حقیقی به کار نرفته است. از کلام ایشان استفاده می‌شود که به طور کلی دو نوع مصداق برای روح قائل است؛ روح مطلق و روح مقید. روح مقید نیز دارای مصادیقی است مانند روح انسان، روح فرشته و…
توضیح آن‌که آیات روح را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد؛ یکی آیاتی که روح در آن‌ها به طور مطلق آمده است مانند )یوم یقوم الروح والملائکه^[۳۰۷] (‌ و )تعرج الملائکه والروح…(‌^[۳۰۸] و دیگری آیاتی که در آن‌ها روح به صورت مقید و مضاف آمده است مانند «روح الامین» و «روح القدس»، «روحی»، «روحنا»، «روح منه» ایشان در مورد آیات دسته‌ی اول می‌فرماید: «از این آیات اجمالاً فهمیده می‌شود که روح موجودی مستقل، دارای حیات و علم و قدرت است و از نوع صفات و احوال قائم به اشیا نیست»^[۳۰۹]. این روح غیر از ملائکه است^[۳۱۰] و اما در مورد دسته‌ی دوم باید گفت که در آن موارد، مرتبه‌ای از روح در انسان یا فرشته به وجود می‌آید که آن نیز حقیقتی است وجودی و منشأ آثار، اما باید توجه داشت که مطلق غیر از مقید است^[۳۱۱].
علاّمه نسبت بین روح مقید و روح مطلق را نسبت «افاضه‌ی به مفیض» و سایه به صاحب سایه می‌داند^[۳۱۲].
ایشان تصریح می‌کنند که روح موجود در نباتات، روح دمیده شده در انسان، روح تأیید کننده‌ی مؤمن، روح تأیید کننده‌ی پیامبران، روح متعلق به فرشتگان همگی از افاضه‌های روح مطلق است^[۳۱۳].
باید توجه داشت که هر مرتبه‌ای از روح دارای آثاری متفاوت با مرتبه‌ی دیگر است، علاّمه در تفسیر آیه‌ی )وایّدهم بروح منه(‌ می‌نویسد: «ظاهر آیه این معنا را افاده می‌کند که در مؤمنین به غیر از روح بشریت که در مؤمن و کافر هست، روحی دیگر وجود دارد که از آن حیاتی دیگر ناشی می‌شود و قدرتی و شعوری جدید می‌آورد و به همین معناست که آیه‌ی )او من کان میتا فاحییناه…(‌‌^[۳۱۴] و نیز آیه‌ی )ومن عمل صالحاً… فلنحییّنه حیاه طیبه(‌‌^[۳۱۵] به آن اشاره دارد»^[۳۱۶].
ارتباط روح با جبرئیل و وحی
علاّمه طباطبایی کاربرد روح در آیاتی مانند )اوحینا الیک روحاً من امرنا(‌، )ینزل الملائکه بالروح(‌ و )یلقی الروح علی من یشاء من عباده(‌ را مجازی نمی‌داند. ایشان در ذیل آیه‌ی ۲ سوره‌ی نحل می‌نویسد: «کسانی که گفته‌اند روح در آیه به معنای وحی است یا به معنای قرآن است و یا به معنای نبوت است، از نظر نتیجه، خالی از وجه نیست، یعنی نتیجه‌ی نزول ملائکه و القای روح در پیامبر، وحی و نبوت است، اما اگر مرادش این است که وحی و نبوت به اشتراک لفظی یا به مجاز، «روح» نامیده شده (با این توجیه که وحی و قرآن دل‌ها را زنده می‌کند همان‌طور که حیات بدن‌ها به روح است) این نظر صحیح نیست، برای این‌که ما مکرر گفته‌ایم طریق تشخیص مصادیق کلمات قرآنی، رجوع به سایر موارد قرآن است، مواردی که صلاحیت تفسیر دارند، نه رجوع به عرف و آن‌چه عرف مصادیق الفاظ می‌داند»^[۳۱۷].
از نظر ایشان، القای روح به پیامبران به معنای ایجاد نحوه‌ای از وجود متعالی است، به عبارت دیگر، در جریان القای روح، روح پیامبر را درجه‌ای اعلی از روح الهی اتحاد پیدا می‌کند. این اتحاد با روح قدسی است که زمینه‌ی تعلیم وحی را فراهم می‌کند. در این باره می‌فرماید: «خداوند فرشتگان را نازل می‌کند تا روح را بر قلب پیامبر۳ القا کند تا بدین وسیله معارف الهی بر او افاضه شود»^[۳۱۸]. اما این‌که خداوند در آیه‌ی ۵۲ شوری القای روح را «ایحاء روح» نامیده )اوحینا الیک روحاً…( دلیلش این است که روح کلمه‌ی حیات است، پس بر این مبنا می‌توان القای کلمه‌ی حیات به قلب پیامبر۳ را وحی آن به پیامبر نامید^[۳۱۹].
از کلام علاّمه استفاده می‌شود که ایشان فرایند نزول فرشتگان و القای روح را این‌گونه تفسیر می‌کنند که فرشتگان نیز صاحب روح هستند. آن‌ها نازل می‌شوند تا با روح قدسی خود، در جان پیامبر حیاتی دیگر ایجاد کنند تا مستعد پذیرش معارف الهی شود^[۳۲۰]. وجه تسمیه جبرئیل به روح نیز به این است که او حامل روح الهی است. جبرئیل روح القدس را بر قلب پیامبر نازل می‌کند و این روح نازل شده حامل قرآن است^[۳۲۱].
توضیح این‌که علاّمه معتقد است یکی از موارد افاضه‌ی روح مطلق، روحی است که در فرشتگان است. فرشتگان نیز همانند انسان مورد افاضه‌ی روح هستند. علت آن‌که از این افاضه به نفخ روح تعبیر نشده، آن است که آن‌ها با همه‌ی اختلافاتی که در قرب و بعد از پروردگار دارند، روح محض هستند و از کدورت‌های عالم ماده منزه هستند.