کلمات کلیدی: پایداریاقلام تعهدی، پایداری جریان های نقدی، واکنش سرمایه گذاران، جریان وجوه نقد
فصل اول
کلیات پژوهش
۱-۱) مقدمه
سرمایه گذاران با توجه به سود گزارش شده تلاش دارند سودهای آتی و جریان های نقدی آتی را برآورد کنند. از این رو سود خالص باید توان کمک به سرمایه گذاران را در این راستا داشته باشد. علت نیاز به توجه به کیفیت اقلام تعهدی به عنوان یکی از ویژگی های کیفی سود در این است که اجزای تشکیل دهنده اقلام تعهدی دارای بار اطلاعاتی هستند. افزایش سود که همراه با اقلام تعهدی بالا باشد، بیانگر کیفیت پایین سود است و منجر به بازده آتی پایین خواهد شد. بنابراین کیفیت اقلام تعهدی سود بر بازده سهام شرکت ها تاثیر دارد. با توجه به اینکه سرمایه گذاران به دنبال کسب بازده هستند آنها باید در برآورد بازده مورد انتظار خود به کیفیت اقلام تعهدی تعدیل کنند. از دیدگاه شرکت سرمایه پذیر نیز کیفیت اقلام تعهدی با هزینه سرمایه سهام عادی مرتبط است. شرکت هایی که به دنبال کاهش هزینه سرمایه خود هستند، باید سعی کنند کیفیت اقلام تعهدی خود را در سطح مطلوبی نگه دارند. مدیران چنین شرکت هایی باید از دستکاری سود و کم نمایی و بیش نمایی اقلام تعهدی اجتناب کنند (کسیی[۱]،۲۰۱۱).
در راستای کمک به اتخاذ تصمیمات صحیح و به موقع، صورتهای مالی، اطلاعات ارزشمندی را در اختیار سرمایه‌گذاران و سایر استفاده کنندگان اطلاعات مالی قرار می‌دهد. یکی از این اطلاعات ارزشمند برآوردهای حسابداری است. برآوردهای حسابداری و پیش‌بینی‌ها ارتباط اطلاعات مالی و چشم‌انداز سرمایه‌گذاران از اطلاعات درونی را بهبود می‌بخشد، از این‌رو به طور بالقوه برای سرمایه‌گذاران مفید هستند. اما باید در نظر داشت که برآوردهای حسابداری که در اقلام تعهدی منعکس می شوند؛ به وسیله مدیران تهیه می‌شود و کیفیت آن می‌تواند تحت تاثیر انگیزه های منفعت جویانه و فرصت طلبانه آنان قرار گیرد. اعمال نظر مدیر بر ارقام گزارش شده ناشی از اختیاری بودن برخی از رویه های گزارشگری مالی است. بدین ترتیب که مدیریت برخی اختیارات در شناسایی اقلام تعهدی، دارد. این اختیارات ممکن است برای علامت دهی اطلاعات خصوصی استفاده شود و یا بطور فرصت طلبانه ای برای مدیریت سود بکار رود(بادرچر و همکاران[۲]،۲۰۱۱). بنابراین، اهمیت اطلاعات مالی از دیدگاه سرمایه گذاران به این جهت می باشد که این اطلاعات، بطور بالقوه ای برای پیش بینی روند آتی وضعیت، عملکرد مالی و جریانات نقدی آتی شرکتها، مفید می باشد. این در حالی است که برخی از رویه های اعمال شده توسط مدیران در گزارشگری مالی، ممکن است موجب تحریف استفاده کنندگان شده و ارزش پیش بینی کنندگی اطلاعات را کاهش دهد. در چنین شرایطی، ممکن است واکنش سرمایه گذاران به اطلاعات منتشره در مقایسه با حالتی که اطلاعات دارای انحراف با اهمیت نیست؛ متفاوت باشد که شکل دهی بازده موردانتظار برای سهامداران بر پایه چنین اطلاعاتی، ریسک سرمایه گذاری را افزایش می دهد. از این رو، پژوهش پیرامون کیفیت اقلام تعهدی و ارتباط آن با جریانات نقدی ، یکی از موضوعاتی که بطور چشمگیری مورد توجه پژوهشگران می باشد. موضوع پژوهش حاضر، ارزیابی مقایسه ای پایداری اقلام تعهدی با پایداری جریانات نقدی و بررسی واکنش سرمایه گذاران به آن در شرکتهای پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار تهران می باشد.
این فصل باعنوان کلیات پژوهش، نگاهی کلی به پژوهش می نماید و خواننده را با آنچه قرار است تجزیه و تحلیل گردد آشنا می سازد. در فصل حاضر، مساله اصلی و ضرورت انجام پژوهش بیان می شود. در ادامه، فرضیات موردنظر در راستای بررسی ارتباط بین متغیرها، مطرح می شوند و همچنین جامعه آماری موردمطالعه و قلمرو پژوهش، تبیین می گردد. در نهایت، کلمات کلیدی پژوهش، به لحاظ عملیاتی تعریف و ارائه می شوند.
۱-۲)بیان مسئله
از دیدگاه استفاده کنندگان از اطلاعات مالی، سود حسابداری، یکی از مهمترین ارقام گزارش شده توسط شرکتها می باشد. شواهد نظری و تجربی پیشین این رقم را متشکل از دو بخش نقدی و تعهدی می دانند. در این رابطه، جریانات نقدی ناشی از رویدادهای واقعی می باشند و به صورت قابل اطمینانی توسط تایید حسابرس، معتبر می شوند.در مقابل، برخی از اجزای اقلام تعهدی، مستلزم قضاوت شخصی مدیران هستند و اعتبار آنها بطور بالقوه به این قضاوتها بستگی دارد (مانند حسابهای دریافتنی، استهلاک و بدهی های احتمالی). این امر ممکن است باعث انحراف در برآوردهای حسابداری شود و بطور بالقوه قابلیت اعتماد ارقام گزارش شده را تحت تاثیر قرار دهد(پیوت[۳]، ۲۰۰۸).
بنابراین علاوه بر سود خالص، اقلام تعهدی سود نیز باید مورد توجه قرار گیرد و تعدیل سود خالص و یا تجزیه آن جهت انعکاس کیفیت اقلام تعهدی اهمیت پیدا می کند.اقلام تعهدی بیانگر تفاوت بین سود حسابداری و وجوه نقد مربوط به آن است که شامل تغییرات در موجودی کالا، حساب های دریافتنی و حساب های پرداختنی است.پژوهشات پیشین نشان میدهند که جزء تعهدی سود(اقلام تعهدی اختیاری و غیراختیاری) به اندازه جریان نقد عملیاتی برای استفاده کنندگان از صورتهای مالی اهمیت دارد(ناتارجان[۴]، ۱۹۹۶). از این رو، وجود اطلاعات قابل اتکاء و معتبر، بطور بالقوه در تحلیل ارقام گزارش شده حسابداری اهمیت دارد. هیات حسابداری مالی قابلیت اعتماد را بعنوان کیفیت اساسی گزارشگری مالی مدنظر قرار می دهد و عنوان می کند که قابلیت اعتماد اطلاعات، به این معنی است که استفاده کنندگان قانع شده باشند اطلاعات گزارش شده در خصوص رویدادهای عملیاتی و وضیعت شرکت منطبق با حقایق موجود است و بطور قابل اطمینانی عاری از انحراف و اشتباه است. از این نظر، انحرافات ناشی از قضاوتهای شخصی در برآورد اقلام تعهدی، بطور بالقوه بر قابلیت اعتماد ارقام گزارش شده تاثیر می گذارد. این امر نشان می دهد که جزء تعهدی سود نسبت به جزء نقدی آن بیشتر تحت تاثیر رویدادهای ناپایدار قرار می گیرد، بحدی که ضریب پاسخ جزء تعهدی سود بطور قابل ملاحظه ای از ضریب پاسخ جزء نقدی آن کمتر است(چاریتون و همکاران[۵]،۲۰۰۱). ریچاردسون و همکاران(۲۰۰۵) نشان دادند که افزایش انحراف در اندازه گیری اقلام تعهدی موجب انحراف در ضریب پایداری اقلام تعهدی در مقایسه با ضریب پایداری جریان نقدی می شود. همچنین، اصول پذیرفته شده حسابداری در برخی از روشها انعطاف پذیری زیادی دارد که بطور بالقوه باعث می شود مدیران برآوردهای حسابداری را مبتنی بر قضاوت های شخصی خود انجام دهند. این انعطاف پذیری، ممکن است بر قابیلت اعتماد اقلام تعهدی و به تبع آن پایداری این اقلام در دوره های متوالی تاثیرگذار باشد(بوبکری[۶]، ۲۰۱۲). بر این اساس، مساله اصلی پژوهش حاضر توجه به پایداری اقلام تعهدی و اجزای آن در راستای تحلیل میزان قابلیت اعتماد این اقلام و مقایسه آن با پایداری جریانات نقدی شرکتهای نمونه آماری است. همچنین، برآورد فعالان بازار سرمایه در خصوص میزان پایداری اقلام تعهدی و رفتار آنها در تعدیلات آتی انتظاراتشان موردنظر قرار می گیرد. بنابراین، سوال اصلی پژوهش بصورت زیر بیان می شود.
-
- پایداری اقلام تعهدی با پایداری جریانات نقدی چه تفاوتی دارد و سرمایه گذاران چه واکنشی به آن دارند؟
۱-۳) اهمیت و ضرورت پژوهش
با گسترش تجارت و صنعت و ایجاد فاصله بین مالکان و مدیران بنگاهها، وجود تضاد در منافع مدیران و مالکان بوضوح قابل درک است و این تضاد ناشی از متفاوت بودن اهداف آنان است. بطوریکه هر یک ازطرفین سعی دارند منافع خود را حداکثر نمایند. (کاپوپولوس و لازارتو،[۷] ۲۰۰۷)
ازآنجاییکه سنجش میزان کارآیی و موفقت واحدهای انتفاعی تا حد زیادی بر مبنای رقم سود تعیین می شود، لذا مدیران سعی می کنند رشد سود را حفظ کنند. خبر عدم موفقیت شرکتی در رسیدن به سود مورد انتظار به سرعت باعث کاهش قیمت سهام می شود. شرکت هایی که به انتظارات سود خود دست می یابند از طرف سرمایه گذاران مورد استقبال قرار می گیرند. توجه بیش از حد به رقم سود خالص باعث شده استفاده کنندگان از این نکته غافل باشند که رقم نهایی سود، حاصل یک فرایند طولانی حسابداری است که در هر مرحله از آن امکان اعمال نظر توسط مدیران وجود دارد. از طرف دیگر استانداردهای حسابداری نیز در برخی موارد راه گریزی را در زمان بندی و اندازه گیری درآمدها و هزینه ها فراهم کرده است. توجه بیش از حد سرمایه گذاران به سود خالص به مدیریت این انگیزه را داده است تا به منظور حفظ رشد پایدار سود، در بکارگیری استانداردهای حسابداری به صورت سلطه جویانه[۸] ای عمل کند (چان و همکاران[۹]، ۲۰۰۱) .گول و تاکور[۱۰](۲۰۰۳) به این نتیجه رسیدند که اکثریت سرمایه گذاران، در سررسیدهای آتی نیاز به نقدینگی دارندو مجبور هستند سهام خود را به فروش برسانند. آنها دریافتند زمانی که تغییرپذیری جریانات نقدی و به تبع آن ناپایداری سودهای گزارش شده بالاست؛ زیان موردانتظار برای سهامدارانی که برای دسترسی به نقدینگی سهام خود را می فروشند، بیشتر خواهد بود. پژوهش حاضر، بطور مشخص بر اقلام تعهدی و توانایی پیش بینی این اقلام جهت برآورد سودهای آتی و فواید اطلاعاتی آنها برای فعالان بازار سرمایه متمرکز شده است.
۱-۴ ) اهداف پژوهش
هدف کلی
مقایسه ضریب پایداری اقلام تعهدی با ضریب پایداری جریان نقدی
اهداف فرعی
-
- تبیین و مقایسه ضریب پایداری اقلام تعهدی سود جاری با ضریب پایداری جریان نقدی
۲) تبیین و مقایسه ضریب پایداری اقلام تعهدی عملیاتی جاری با ضریب پایداری جریان نقدی
۳) تبیین و مقایسه ضریب پایداری اقلام تعهدی عملیاتی غیرجاری با ضریب پایداری جریان نقدی
۴) تبیین و مقایسه ضریب پایداری اقلام تعهدی مالی با ضریب پایداری جریان نقدی
۱-۵) فرضیات پژوهش
با توجه به بیان مساله و سوال اساسی پژوهش، فرضیه های زیر تدوین شده است.
فرضیه اول
بین ضریب پایداری اقلام تعهدی سود حسابداری جاری وضریب پایداری جریان نقدی، تفاوت معنادار وجود دارد.
فرضیه دوم
بین ضریب پایداری اقلام تعهدی عملیاتی جاری و ضریب پایداری جریان نقدی، تفاوت معنادار وجود دارد.
فرضیه سوم
بین ضریب پایداری اقلام تعهدی عملیاتی غیرجاری و ضریب پایداری جریان نقدی، تفاوت معنادار وجود دارد.
فرضیه چهارم
بین ضریب پایداری اقلام تعهدی مالی و ضریب پایداری جریان نقدی، تفاوت معنادار وجود دارد.
۱-۶) قلمرو پژوهش
۱-۶-۱) قلمرو موضوعی پژوهش
موضوع پژوهش حاضر، ارزیابی مقایسه ای پایداری اقلام تعهدی با پایداری جریانات نقدی و بررسی واکنش سرمایه گذاران به آن در شرکت های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار تهران می باشد.
۱-۶-۲) قلمرو زمانی پژوهش
محدوده زمانی پژوهش شامل ۷ سال متوالی از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۱ می باشد.
۱-۶-۳) قلمرو مکانی پژوهش
قلمرو مکانی این پژوهش کلیه شرکتهایی پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار تهران می باشد.
۱-۷) تعریف واژگان پژوهش
بازده دارایی ها: بازده دارایی ها، منعکس کننده میزان کارآیی شرکت در استفاده از منابع می باشد و از طریق نسبت سود خالص به کل دارایی ها بدست می آید(نوروش و کرمی، ۱۳۸۴).
بازده سهام : بازدهی واقعی هر سهم عادی با توجه به نوسان قیمت سهام، سود نقدی ، سود سهمی و افزایش سرمایه محاسبه می شود(بهرامفر، ۱۳۸۳). در تحقیق حاضر، جهت محاسبه بازدهی سهام شرکتهای نمونه آماری از نرم افزار ره آورد نوین استفاده شده و از محاسبات دستی پرهیزشده است.
اقلام تعهدی[۱۱]: سود خالص قابل تفکیک به دو جزء نقدی و تعهدی می باشد. جزء تعهدی سود در برگیرنده و منعکس کننده برآوردها و قضاوتهای مدیریت است که بطور بالقوه می تواند متاثر از انگیزه های منفعت جویانه او نیز باشد. در پژوهش حاضر، اقلام تعهدی از جنبه های مختلف شامل اقلام تعهدی کل، اقلام تعهدی عملیاتی جاری، اقلام تعهدی عملیاتی غیرجاری و اقلام تعهدی موردنظر قرار گرفته است(بوبکری، ۲۰۱۲).
پایداری اقلام تعهدی: به معنای استمرار(تکرارپذیری) جزء تعهدی سود گزارش شده است. هر چه این اقلام بیش تر باشد، توانایی پیش بینی آنها برای برآورد سودهای آتی بیشتر است و فرض می شود کیفیت بالاتری دارند. زیراکه اقلام تعهدی ناشی از برآوردهای مدیر در خصوص رویدادهای آتی است و تکرارپذیری آنها در دوره های مختلف، پیش بینی روند آتی سود را آسان تر می کند. در پژوهش حاضر، پایداری اقلام تعهدی بعنوان قابلیت اعتماد این اقلام مورد توجه قرار گرفته و از طریق شدت و نوع ارتباط آن با سودهای آتی، اندازه گیری می شود(بوبکری، ۲۰۱۲).
پایداری جریان های نقدی: پایداری جریان نقدی، به معنی تدوام هریک از اجزای جریان نقدی در طول دوره های مختلف می باشد. وجود یک الگوی رشد در جریان های نقدی متوالی، باعث می شود که توانایی پیش بینی کنندگی جریانات نقدی آتی، افزایش یافته و استفاده کنندگان از اطلاعات مالی، جریانات نقدی آتی را آسان تر برآورد نمایند(گول و تاکور،۲۰۰۳).
واکنش سرمایه گذاران: بر طبق مبانی نظری گزارشگری مالی، اطلاعات باید به گونه ای باشد که بر تصمیمات استفاده کنندگان تاثیرگذار باشد. این امر در قالب مفهوم مربوط بودن اطلاعات موردنظر قرار گرفته است. در خصوص بازار سرمایه، چنانچه اطلاعات منتشر شده شرکتها در تصمیم گیری های آنها تاثیرگذار باشد؛ منعکس کننده واکنش آنان به اطلاعات می باشد (اسماعیلی،۱۳۸۵) .
