۴۷۷۲۸۷

۱۰۰

۶۰۰

۶۰

۴-۶- واحد تحلیل
واحد تحلیل به نوع واحد مورد استفاده پژوهشگر هنگام سنجش متغیرها بر می گردد که ممکن است فرد، گروه یا سازمان باشد(منصوریان، ۱۳۸۱: ۴۳). در این پژوهش واحد تحلیل فرد می­باشد. یعنی یک فرد ۱۵ تا ۲۹ ساله ساکن شهر شیراز واحد تحلیل ما را تشکیل می دهد.
۴-۷- تعریف مفاهیم
رفتارهای پرخطر: رفتارهایی هستند که دارای پیامدهای منفی از نظر جسمی، روانی و اجتماعی می باشند. اگرچه برخی از رفتارهای پرخطر مرتبط با پیامدهای منفی هستند، اما برخی دیگر مستفیماً به پیامدهای منفی برمی گردند، یعنی در واقع علل به وجود آمدن پیامدهای منفی و مخرب، رفتارهای پرخطر هستند(دی ماتئو و مارک زیک^[۴۴۸]، ۲۰۰۵: ۲۰-۲۱). رفتارهای پرخطر به رفتارهایی اطلاق می شود که سلامت و بهزیستی نوجوانان، جوانان و سایر افراد جامعه را در معرض خطر قرار می دهد. بر این اساس، رفتارهای پرخطر به دو گروه تقسیم می شوند: گروه اول، رفتارهایی است که بروز آنها سلامت خود فرد را تهدید می کند. و گروه دوم رفتارهایی را شامل شده که به تهدید سلامت و آرامش فرد دیگری منجر می­ شود(ماهر، ۱۳۸۳: ۱۲۰). برای عملیاتی کردن، رفتارهای پرخطر در قالب ۴۰ گویه در ۷ حوزه شامل رانندگی خطرناک، رفتارهای خشونت آمیز، تمایل و اقدام به خودکشی، مصرف سیگار و قلیان، مصرف الکل و مواد مخدر، رفتار جنسی و رفتارهای مرتبط با فضای مجازی به شکل طیف در قالب پاسخ­های (هرگز، یک یا دوبار، بعضی اوقات و بیشتر اوقات) مورد سنجش قرار گرفته اند. رانندگی خطرناک رفتارهای مخاطره­آمیز مرتبط با رانندگی را شامل می شود، و گویه هایی مانند استفاده از کلاه ایمنی، پیامک فرستادن هنگام رانندگی و بستن کمربند ایمنی برای سنجش آن طراحی شده است. رفتارهای خشونت آمیز شامل رفتارهای خشن فیزیکی مانند درگیری فیزیکی، همراه داشتن اسلحه سرد و رفتارهای کلامی مانند تحقیر دیگران و بکار بردن الفاظ رکیک می باشد. برای اندازه گیری تمایل و اقدام به خودکشی گویه هایی مانند فکر کردن به خودکشی، داشتن نیت خودکشی، صدمه زدن، خوردن دارو و اقدام به خودکشی مطرح شد. تجربه­ مصرف سیگار و قلیان توسط خود فرد یا اعضای خانواده و ارتباط داشتن با دوستانی که سیگار یا قلیان می کشند، گویه های طرح شده برای سنجش مصرف سیگار و قلیان بوده اند. یکی دیگر از مؤلفه های رفتارهای پرخطر، مصرف الکل و مواد مخدر(سنتی و صنعتی) می­باشد که برای سنجش آن، میزان مصرف الکل، حشیش، شیشه،کراک، هروئین، ماری جوانا، قرص اکس و تریاک توسط فرد مورد بررسی قرار گرفت. منظور از رفتار جنسی، رفتاری می­باشد که مطابق با هنجارها و ارزش های بومی و عرف حاکم نبوده و با فرهنگ کشور ما در تضاد باشد. رفتارهایی مانند بیرون رفتن با جنس مخالف بدون اطلاع خانواده، تیپ زدن برای جلب نظر جنس مخالف، سوء استفاده از جنس مخالف، دستگیر شدن توسط نیروی انتظامی به خاطر همراه بودن با جنس مخالف از جمله گویه های رفتار جنسی بودند. در نهایت، رفتارهای پرخطر فضای مجازی یکی دیگر از مؤلفه های رفتارهای پرخطر است که البته در پژوهش های مرتبط با رفتارهای پرخطر بیان نشده است. اما با توجه به وسعت و گستردگی تکنولوژی های ارتباطی مدرن و نقش آنها در زندگی روزمره و استفاده روزافزون جوانان از رسانه های مجازی، این مؤلفه هم مورد سنجش قرار گرفت و گویه ­هایی مانند هک کردن ایمیل، انتشار تصاویر یا اطلاعات خصوصی دیگران در فضای مجازی، چت کردن با جنس مخالف درباره موضوعات جنسی و پورنوگرافی برای سنجش رفتارهای پرخطر فضای مجازی تدوین شد.

مهارت های اجتماعی و ارتباطی: مهارت های اجتماعی و ارتباطی عبارتست از مجموعه ای از رفتارهای هدفمند، به هم مرتبط و متناسب با وضعیت که آموختنی بوده و تحت کنترل فرد می باشند(هارجی و همکاران، ۱۳۹۲: ۱۳). بعد عملیاتی مهارت­ های اجتماعی و ارتباطی شامل ۳۸ گویه­ به شکل طیف از کاملاً موافق تا کاملاً مخالف می باشد که مهارت­ های ارتباطی، جرات ورزی، همکاری، خودگردانی، مقابله ای، قانونمداری، گذران اوقات فراغت و شناسایی ارزش­های جامعه را به عنوان خرده مقیاس­های مهارت­ های اجتماعی و ارتباطی مورد سنجش قرار داده است که بعداً در تحلیل داده ها، مجموعه­ مهارت ها در سه دسته­ی مهارت های ارتباطی، جرأت ورزی و اجتماعی تقسیم بندی شده است.
دلبستگی و تعلق: به ارتباط روانشناختی که فرد نسبت به فرد دیگر یا گروه­ ها احساس می کند، اشاره دارد. از نظر هیرشی، والدین، دوستان و مدرسه در این زمینه بسیار مهم هستند. هرچه فرد دلبستگی بیشتری به این گروه­ ها و نهادها داشته باشد، کنترل اجتماعی بیشتری را تجربه نموده و احتمال کمتری دارد که به بزهکاری روی آورد(هیرشی، ۱۹۶۹: ۱۸). متغیر دلبستگی از طریق ۵ گویه در قالب طیف که میزان ارتباط و صمیمیت فرد نسبت به خانواده و دوستان را شامل می شود، مورد سنجش قرار گرفته است.
تعهد: عنصر منطقی در نظریه کنترل اجتماعی است و حاصل رویکرد هزینه – فایده نسبت به بزهکاری می باشد. منظور از تعهد، به سرمایه ­گذاری­هایی اشاره دارد که فرد در جامعه انجام داده است. بنابراین، وقتی که فرد رفتار بزهکارانه انجام می دهد، باید خطرات از دست دادن سرمایه ­گذاری­هایش در امور متعارف و قابل قبول را بپذیرد. بر همین اساس، زمانی که افراد می­دانند که اگر رفتار بزهکارانه انجام دهند، چیزهایی را از دست خواهند داد، دست به این کار نمی زنند(هیرشی، ۱۹۶۹: ۲۰). ۵ گویه به شکل طیف میزان تعهد و پایبندی فرد نسبت به امور تحصیلی و شغلی مانند ترک نکردن محل کار یا مدرسه، پایبندی به قوانین محل کار یا مدرسه و … را سنجیده است.
مشارکت یا درگیری: اشاره به مشارکت در فعالیت­های متعارف و قانونی مانند فعالیت­های ورزشی، علمی و اجتماعی دارد. از نظر هیرشی، سرگرم بودن فرد به فعالیت­های متعارف، وی را از انجام رفتار بزهکارانه باز می دارد زیرا که وقت آزادی برایش باقی نمی­ماند که سراغ اعمال خلاف و بزهکاری برود(هیرشی، ۱۹۶۹: ۱۸۷). متغیر مشارکت، میزان شرکت افراد در فعالیت­های مذهبی، ورزشی، علمی، فرهنگی و … را در قالب ۵ گویه مورد بررسی قرار داده است.
باور(اعتقاد): به پذیرش نظام ارزشی جامعه برمی گردد زمانی که فرد این نظام ارزشی را قبول داشته باشد، خود را با هنجارهای اجتماعی آن همنوا و سازگار می کند(هیرشی، ۱۹۶۹: ۱۹۷). این متغیر از طریق ۵ گویه در قالب طیف میزان اعتقاد فرد نسبت به اصول اخلاقی و ارزش­های جامعه مانند قانونمندی، درستکاری و … را مورد سنجش قرار داده است.
خود-کنترلی: خود-کنترلی به عنوان گرایش افراد به اجتناب از انجام اعمال مجرمانه، زمانی که شرایط برای ارتکاب این اعمال فراهم است، تعریف می شود(گاتفریدسون و هیرشی، ۱۹۹۰: ۸۷). برای سنجش این متغیر، ۵ گویه در قالب طیف از کاملاً موافق تا کاملاً مخالف، کنترل فرد بر روی مسائل و مشکلاتش و اراده­ی وی در مواجهه با سختی ها را مورد سنجش قرار داده است.
خودپنداره: عبارت است از مجموعه ی باورها و احساسات ما درباره ی خویشتن. یعنی احساسات ما درباره اینکه کیستیم و چگونه خود را ارزیابی می کنیم(کندال، ۱۳۹۳: ۱۵۶). این مفهوم اشاره به تصویر ذهنی است که فرد نسبت به جایگاه اجتماعی خود دارد(شومیکر، ۱۳۸۹: ۲۶۲). برای سنجش خودپنداره، سؤالاتی در قالب طیف از خیلی کم تا خیلی زیاد احساسات فرد درباره ی خودش را اندازه گیری نموده است.
همنشینی با دوستان بزهکار: بر طبق مفهوم پیوند افتراقی، هنگامی فرد در پاسخ به نگرش های افراطی نقض قوانین یا هنجارها مرتکب عمل بزهکارانه می شود که به پیوند گسترده با دوستان بزهکار دست یافته است(شومیکر، ۱۳۸۹: ۲۲۷). میزان تعامل و تماس فرد با دوستان بزهکار و تأثیری که از آن ها می پذیرد. برای سنجش این متغیر، تعداد ۵ گویه به شکل طیف از خیلی کم تا خیلی زیاد، ارتباط فرد پاسخگو با دوستان بزهکار یعنی کسانی که دارای رفتارهای بزهکارانه مانند مصرف سیگار و مواد و … بودند را مورد سنجش قرار داده است.
نظارت والدین بر فرزندان: میزان تعامل والدین و فرزندان و کنترلی که والدین بر روی رفتارهای فرزندان اعمال می کنند. متغیر نظارت والدین بر فرزندان به شکل طیف لیکرت از خیلی کم تا خیلی زیاد، در قالب ۵ گویه که پیوند و نظارت والدین بر رفتارهای فرزندان شان را در بر می­گرفت، اندازه گیری شده است.
سن: منظور سن تقویمی افراد است، یعنی تعداد سالهایی که از عمر یک فرد گذشته است. این متغیر در سطح سنجش فاصله ای اندازه گیری شده است.
جنس: تفاوتهای زیست شناختی یا فیزیکی میان مردان و زنان را جنس می نامند که شامل مرد یا زن می­ شود. متغیر جنس در سطح سنجش اسمی سنجیده شده است.
تحصیلات: تعداد سالهایی که فرد در مراکز ‌آموزشی سپری کرده است، یعنی چند کلاس سواد دارد. متغیر تحصیلات هم در سطح رتبه ای و هم فاصله ای قابل سنجش است که البته در پرسشنامه در سطح سنجش فاصله ای مورد اندازه گیری قرار گرفته است، به این شکل که از فرد پاسخگو خواسته شد تا تعداد سال های تحصیل خود را ذکر کند.
وضعیت تأهل: وضعیتی که بر اثر ازدواج پدید می آید و منجر به تشکیل خانواده می­گردد و شامل مجرد و متأهل(یک بار ازدواج کرده) می باشد. این متغیر در سطح سنجش اسمی اندازه ­گیری شده است.
قومیت: یک فرایند اجتماعی و روانشناختی است که به واسطه­ آن، افراد با یک گروه و برخی جنبه های فرهنگی آن گروه هویت و پیوند می یابند(گل محمدی، ۱۳۸۳). گروه قومی گروهی از افراد را شامل می­ شود که دارای ویژگی های فرهنگی معینی هستند(کوئن^[۴۴۹]، ۱۳۷۸: ۳۴۷). در این پژوهش، متغیر قومیت در قالب یک گویه در سطح سنجش اسمی که دربرگیرنده­ی اقوام فارس، لر، ترک، کرد، عرب، بلوچ و سایر بود، مطرح گردید و بعداٌ به دلیل اینکه اقوام غیر از فارس دارای فراوانی کمی بودند کدگذاری مجدد شد و به شکل فارس و غیرفارس در تحلیل ها استفاده شده است.
وضعیت مسکن: محلی که افراد در آن زندگی می­ کنند، مسکن یا محل اقامت آن­ها را مشخص می­ کند. در این پژوهش وضعیت مسکن در سطح سنجش اسمی شامل مسکن شخصی، اجاره­ای، سازمانی و سایر مطرح شده است.
طبقه اجتماعی: به بخشی از جامعه اطلاق می شود که به لحاظ داشتن ارزش های مشترک، منزلت اجتماعی معین، فعالیت های دسته جمعی، میزان ثروت و دیگر دارایی های شخصی و نیز آداب معاشرت، با دیگر بخش های همان جامعه متفاوت باشد. برای مطالعه­ ساختار طبقاتی جامعه، از سه روش عمده استفاده می شود. این روش ها عبارتند از روش اشتهاری، ذهنی و عینی. در روش اشتهاری، پژوهشگر از افراد می پرسد که افراد دیگر را در کدام طبقه­ی اجتماعی می توان قرار داد. در روش ذهنی، فرد طبقه­ی اجتماعی خود را تعیین می کند. در روش عینی، پژوهشگر ملاک های عضویت در طبقه­ی اجتماعی و تعداد طبقاتی که جامعه به آن ها تقسیم شده است را تعیین می کند و سپس افراد براساس ملاک های مشخص، در یک طبقه­ی اجتماعی قرار می گیرند(کوئن، ۱۳۷۸: ۲۳۹-۲۴۲). در این پژوهش، طبقه­ی اجتماعی در سطح سنجش اسمی و بر مبنای روش ذهنی سنجیده شد و از پاسخگویان خواسته شد که خود را در یکی از طبقات اجتماعی بالا، متوسط و پایین جای دهند.
ساختار خانواده: منظور از این متغیر وضعیت حال حاضر خانواده ای بود که در آن زندگی می­ کنند. ساختار خانواده شامل زندگی با پدر و مادر، زندگی با یکی از والدین(پدر یا مادر)، زندگی با پدربزرگ یا مادربزرگ، زندگی با همسر، زندگی مستقل از خانواده و سایر بود که در سطح سنجش اسمی اندازه گیری شده است.
درآمد: منظور از این متغیر میزان درآمد(تومانی) است که اعضای خانواده در هر ماه کسب می­ کنند. برای اندازه گیری این متغیر از پاسخگو خواسته شد تا بیان کنند که خانواده آن­ها در طول یک ماه چند تومان درآمد در مجموع کسب می کنند. این متغیر در سطح فاصله ای مورد سنجش قرار گرفته است.
گذران اوقات فراغت: منظور از این متغیر این است که فرد وقت آزاد خود را با چه کسانی سپری می کند. گذران اوقات فراغت در سطح سنجش اسمی و شامل گذران اوقات فراغت با خانواده، دوستان یا افراد دیگر در نظر گرفته شد.
۴-۸- روایی و پایایی ابزار سنجش
روایی یا اعتبار^[۴۵۰] در پژوهش بدین معنی است که ابزار سنجش تا چه حد خصیصه مورد نظر را می سنجد. بدون آگاهی از اعتبار ابزار سنجش نمی توان به دقت داده هایی که از طریق آن بدست می آید، اطمینان پیدا کرد(سرمد و همکاران، ۱۳۷۹: ۱۷۰). روایی پژوهش به شیوه اعتبار صوری و با مراجعه و تبادل نظر با افراد متخصص و صاحبنظر تضمین گردید. بدین منظور، پرسشنامه طراحی شده به همراه چارچوب نظری و فرضیات پژوهش در اختیار اساتید و متخصصین قرار داده شد و نقطه نظرات آنها در تدوین نهایی پرسشنامه مورد استفاده قرار گرفت.
پایایی^[۴۵۱] با این امر سروکار دارد که ابزار اندازه گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می دهد. برای محاسبه پایایی ابزار سنجش، شیوه های مختلفی بکار برده می­­­­شود که از آن جمله می توان به روش بازآزمایی^[۴۵۲]، روش تنصیف(دو نیمه کردن)^[۴۵۳] و روش آلفای کرونباخ اشاره کرد(همان: ۱۶۶-۱۶۷). در این پژوهش برای سنجش پایایی ابزار اندازه ­گیری، از آلفای کرونباخ استفاده شده است. روش آلفای کرونباخ برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار سنجش از جمله پرسشنامه یا آزمونهایی که خصیصه های مختلف را اندازه گیری می­­کنند، بکار می­­­­رود(همان: ۱۶۹).
جدول ۲-۴- ضریب آلفای کرونباخ گویه های متغیرهای پژوهش را نشان می دهد. ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای پژوهش در سطح قابل قبول و برای متغیرهای اصلی پژوهش یعنی مهارت های اجتماعی و ارتباطی برابر با ۸۶/۰ و رفتارهای پرخطر برابر با ۹۱/۰ می باشد که نشان می دهد مقیاس طراحی شده برای سنجش مهارت های اجتماعی و ارتباطی و رفتارهای پرخطر از پایایی بالایی برخوردار است.
جدول ۲-۴- ضریب آلفای کرونباخ گویه های متغیرهای پژوهش

متغیر

تعداد گویه

ضریب آلفا

دلبستگی

۵

۷۰/۰