دستم آخش ببین چطور یخ شده
تُف تُف جونم ببین ممه آخ شده !
سرم چرا انقده چرخ می زنه ؟
توی سرت شی پیشه چا می کنه
خ خ ، خ خ … جونم چت شده ؟ هاق هاق …
وای خاله ! چشماش چرا افتاد به طاق؟
آخ تنشم بیا ببین سرد شده
رنگش چرا، خاک به سرم، زرد شده
وای بچه رفت زکف رود رود
ماند به من آه واسف رود رود!»
(دهخدا، ۱۳۸۶: ۱۵۲- ۱۵۱)
فصل ششم:
ویژگی های نثردهخدا در مجموعه مقالات
طنز آمیز “چرندوپرند“
۶-۱٫ نثر علامه دهخدا پلی است بین عامیانه نویسی، قصه نویسی و روزنامه نویسی.
« روزنامه ای که به جای آن که یک روزنامه نگار بنویسد، یک ادب دان واقعی می نویسد ؛ نثری است که عامیانه است بدون آنکه مبتذل باشد و طنز است بدون آنکه به هجو بیانجامد و نثری است انتقادی بدون آنکه فقط در سطح انتقاد بماند؛ نثری است که از طریق تصویرهای طنز آمیز انتقادی به دنبال سرگرمی نیز می گردد . » ( براهنی؛۱۳۶۲: ۵۴۵)
نثر علی اکبر دهخدا در مجموعه ی مقالات « چرند وپرند » با بهره گیری از عبارات عامیانه و تعبیرات و اصطلاحات فرهنگ مردمی آمیختگی دارد و قطعات انتقادی و طنز آمیزی است که از نمونه های خوب نثر فارسی به شمار می رود . به همین سبب دهخدا را زیرک ترین ودقیق ترین طنز نویس عصر مشروطه دانسته اند که با نثر ویژه ای که در نوشتن مقالات انتقادی صور اسرافیل به کار برد ، بنیان گذار نثر طنزی و انتقادی فارسی شناخته شد . لحن طنز بسیار شدید و قاطع و نیش دار است . همچنین تاثیر نثر دهخدا ، در شکل گیری ادبیات داستانی ، قابل تأمل است.
« در نوشته های دهخدا، به ویژه در مجموعه مقالات وی قطعاتی با ساختار روایی وجود دارد که با استناد به آنها و با وجدان راحت می توان اعلام کرد که علی اکبر دهخدا پیشتاز گرایش های نو در ادبیات فارسی است . علی اکبر دهخدا نه فقط زبان عامیانه را در ادبیات فارسی عرضه کرد و به آن اعتبار بخشید ، بلکه الخطاط نثر ملال آورد منشیان و بلاغیان را نشان داد. آنچه « جمال زاده » و بعدها « هدایت » از علی اکبر دهخدا دراین مقالات « چرندو پرند » آموختند ، همان شیوه ی نثر نویسی زنده و پویا بود. « یعنی » بیان کردن تجربه انسانی به ساده ترین و زلال ترین زبان ممکن .
«گفت و شنود میان راوی و بذل او یا تک گویی های بلند که در چرند و پرند به کار رفته ، عمیقاً خصلت داستانی دارد و جمال زاده در اولین داستان های خود این خصلت را از علی اکبر دهخدا گرفته است .» ( بهارلو؛۱۳۷۲: ۱۵)
۶-۲٫ مقایسه نثر ظنزآمیز مقالات چرند و پرند با نثر معاصر و غیره
اگر بخواهیم نثر مقالات چرند و پرند علی اکبر دهخدا را با نثر معاصر مقایسه یا بررسی جزئی داشته باشیم باید گفت علی اکبر دهخدا هم زبان عامیانه را در ادبیات عرضه کرد و به آن اعتبار و اهمیّت بخشید و هم نثر ملال آور منشیان و بلاغیان را نشان داد امّا نثر معاصر عموماً از یک زبان معیار بهره می گیرد که گاهی برخی از ترکیبات محاوره ای نیز به عنوان چاشنی نوشته در آن داخل می شود ، امّا فضای کلّی نثرها زبان نوشتاری معیار است .
پس از دهخدا، شیوه ی طنز پردازی او از سوی نویسندگان نثریانی مانند:« بابل شمل» « توفیق » و در زمان ما « گل آقا » دنبال شد .
دکتر رعدی آذرخشی درباره ی چرند و پرند علامه علی اکبر دهخدا می گوید:« چرند و پرند مانند تاجی بر تارک ادبیات ایران می درخشد، این اثر نه تنها به مرور زمان اهمیّت خود را از دست نمی دهد، بلکه به علّت بیان حقایق کلی و بشری « مانند حافظ » با اوضاع هر زمان منطبق می شود و چون پس از هفتاد و پنج سال با وجود آزمایش های مختلف هنوز هیچ نثر فکاهی با چرند و پرند پهلو نزده است ، همین معنی جنبه ی شاهکار بودن آن را تقویت می کند . »
( رعدی آذرخشی؛۱۳۸۰: ۷)
« در دوران مشروطیت روزنامه ها ، مجلات و مقالات طنز آمیز زیادی دیده می شود و اهمیّت این روزنامه ها در افشا کردن وابستگی حاکمان خائن با بیگانگان بوده است . زبان طنز این روزنامه ها ساده و روان بود و از اصطلاحات و ضرب المثل ها یی که در بین مردم رایج بود استفاده می کردند و از این طریق حوادث سیاسی و اجتماعی روز را برای مردم بازگو می کردند . انقلاب مشروطه سیلی از ایده های جدید و گفتمان های فکری به راه انداخت و این تحول جدای از انجمن ها بلکه قشر زیادی از مردم آن زمان که با روزنامه سرو کار داشتند را نیز دربرگرفت و همگی در تغییر و تحولات فکری و ادبی نقش مهمّی داشتند. بسیاری از شاعران و نویسندگان ، سبک ها و صورت های ادبی کهن را برای ادبیّات سیاسی جدید ، ناکافی یافتند و به زبان محاوره ی روز مره ، به طنز و آوازهای عامیانه روی آوردند . در جریان این تغییر و تحولات ادبی ، تحول نثر فارسی چشمگیر است که تاثیر و تقلید از نوشته های اروپایی موجب ساده شدن و ورود مفاهیم و درون مایه های جدید به نثر فارسی در دوران بیداری که منجر به تسریع پیروزی انقلاب مشروطه شده در طول ادبیات هزار ساله ی ایران بی سابقه بوده است . (استعلامی؛۱۳۵۴: ۵۵)
« وجود طنز و لطیفه های انتقادی و فکاهی در شمار نشانه های برجسته ی نثر این روزگار است و علامه علی اکبر دهخدا سرآمد این نوع نوشته های کوتاه و بلندی است که زیر عنوان چرند و پرند در روزنامه ی صور اسرافیل چاپ می شده است. یکی از دلایل مهم ساده نویسی همه فهم بودن در جهت نشر افکار آزادی خواهی و انقلابی بوده است. نیاز اصلی مردم در دوره ی مشروطه این بود که اخبار و افکار جدید و آزادی خواهانه را با زبانی ساده بخوانند و بنویسند ، بدین جهت نثر در این دوره ساده شد. در حقیقت نثر مشروطه حد وسطی است بین نثر قدیم ونثر سبز فایل.»
(آرین پور؛۱۳۷۲: ۲۵)
نثر دهخدا درچرندوپرند روان ،فصیح وموجزاست ودراین نثربا استادی هر چه تمام تر لغات،عبارات و اصطلاحات عامیانه بکار گرفته شده است.
