دلش انگشتری و عشق جمشید …
(سلمان، ۱۳۸۹: ۲)

آن چیزی که بیشتر در مثنوی جمشید و خورشید جلوه می‏کند، توصیفات اوست. در خلال داستان، از هر مکان یا شخص یا موضوع وصفی ساخته است. مانند، وصف جمشید، باغ، خورشید در خواب، باغ بهشت، مهراب بازرگان، صبح، راه روم، در حصار زندان، قصر پریان، کوه، جنگ جمشید با دیو، خورشید در باغ، چوگان باختن جمشید، میدان جنگ و …
در کل مثنوی یک نوع یکنواختی و تکرار ملال‏آور و اطناب از توصیف صحنه‏های بزم و مجلس آرایی و عیش و میگساری دیده می‏شود (ذوالفقاری، ۱۳۸۲: ۲۳۲-۲۳۱).
مثنوی «فراق نامه» مشتمل بر وقایع تاریخی و شامل یک هزار و هفتصد بیت است در بحر متقارب مثمن مقصور یا محذوف و ذکر محبت میان سلطان اویس و پسر خواجه مرجان. در این مثنوی لطافت بسیار به کار رفته است. هرچند بحر متقارب، شایسته یان موضوع نیست و بیشتر در داستان‏های حماسی، قهرمانی و خشن به کار گرفته می‏شود ولی شاعر چنان به میل شاه سخن گفته و نشیب و فراز ایام وصال را شرح داده است که امروز هم برای خواننده خالی از لذت نیست. در پایان این مثنوی شاعر برای تسلی خاطر شاه، شمه‏ای از فراق شمس و قمر (روز و شب)، گل و بلبل شیرین و فرهاد، لیلی و مجنون، وامق و عذرا را ذکر نموده و گرفتاری آن‏ها را در چنگ هجران و مرگ، بیان کرده است. درجه‏ی تأثیر این مثنوی دلپذیر در وجود سلطان به حدی بود که به هر بهانه‏ای می‏خواست از دوست و معشوق خود ذکری بشنود و لذا امر کرده بود صورت او را کشیده و با آن نقش بی‏جان، روزگار می‏گذرانید.

لطافت این مثنوی در نظر فضلای قرون بعد نیز کم نشده و جامی در بهارستان درباره‏ی این مثنوی می‏گوید: «دیگر فراق‏نامه آن کتابی است بدیع و نظمی است لطیف» (وفایی، ۱۳۸۹: ۳۷).
موضوع این مثنوی مطابق با تاریخ است و با مراجعه به روضه الصفا یا حبیب السیر، اساس حکایت معلوم خواهد شد (یاسمی، ۱۳۸۹: ۱۲۰).
۳-۳٫ سبک و اندیشه
«شعر سلمان دارای سبک و مسلک ویژه‏ای است به این معنی که او برزخ بین قدما و متوسطین واقع شده و کلامش خاتمه‏ی دور قدما و آغاز عصر متوسطین می‏باشد.همه اساتید به مهارت و استادی سلمان در شعر و سخن اعتراف کرده‏اند. خواجه حافظ شیرازی که معاصر وی بوده، درباره سلمان می‏گوید:

سرآمد فضلای زمانه دانی کیست
شهنشه فضلا، پادشاه ملک سخن

ز روی صدق و یقین نی ز راه کذب و گمان
جمال ملت و دین خواجه جهان سلمان
(حافظ، ۱۳۷۹: ۱۴۵)

سلمان کاخ سخنوری خود را بر شیوه‏ی کمال الدین اسماعیل و ظهیرالدین فاریابی بنیان نهاد و اکثر قصاید را در جواب این دو نفر و به سبک و طرز آن‏ها گفته است. مولاا جامی در بهارستان می‏نویسد: »اکثر مضامین سلمان از اساتید قدیم، خاصه کمال الدین اسماعیل مآخوذ است. لیکن او آن‏ها را به درجه‏ای ترقی داده که جای هیچ خدشه و اعتراضی نیست» (وفایی، ۱۳۸۹: ۲۹).
«غزلیات سلمان بهتر از هر شعر فارسی، شخص را به یاد اشعار حافظ می‏اندازد. علاوه بر استقبال‏هایی که از یکدیگر کرده‏اند، اساساً زبان غنی سلمان نزدیک‏ترین زبان به گفتار خواجه است.
الفاظ و جملات و اصطلاحاتی که حافظ به درجه کمال رسانیده است در اشعار سلمان نیز دیده می‏شود و چنان‏که گاهی شخص تصور می‏کند به مطالعه اشعار حافظ مشغول است:

در بیایان فنا ما همه سرگردانیم

تا کرا سوی تو توفیق هدایت باشد

گاه در مصطبه دردی‏کش رندم خوانند

گاه در خانقهم صوفی صافی دانند

(حافظ، ۱۳۷۹: ۶۷)

شیوه سلمان در غزل کاملاً قابل مقایسه با حافظ است، چه رد پرداختن ایهام‏ها و تلمیحات عرفانی و بکار بردن اصطلاحات قلندری و خمریه‏سرایی و چه در تغزلات و ابیات عاشقانه، مضامین مشترک، شباهت‏های لفظی و معنوی، همانندی وزن و قافیه، بین این دو شاعر فراوان است به‏گونه‏ای که نمی‏توان گفت که هز غزل را نخست کدامیک سروده و آن دیگر استقبال کرده است. به گفته دکتر ذبیح ا.. صفا «شاید که این دو استاد از راه مکاتبه، مشاعره داشته‏اند» (ذوالفقاری، ۱۳۸۲: ۲۲۹).
سلمان شاعری مضمون‏آفرین است تا معنی آفرین، برخلاف حافظ که هر دو را به نحو اکمل در دیوان خود جمع کرده است. به عقیده شبلی نعمانی: «سلمان درآوردن قوامی مشکل و مترادفات نادر و اشعار مردّف، مهارتی داشته، ولی قریحه سوزان و ذوق و ایمانی که لازمه یک شاعر بزرگ است وی را حاصل نیست» (همان: ۲۲۹).
سلمان در مثنوی بیشتر خمسه نظامی مورد نظر او بود و از آنجا که شاعر در تمامی فنون شعر قصد طبعآزمایی داشته به مثنوی نیز پرداخته و دو اثر به ظهور رسانیده است.
اصولاً هر شاعری واژگان و فرهنگ مخصوص به خود را دارد و بعضی از الفاظ و کلمات را بیشتر به کار می‏برند. بررسی این فرهنگ واژگان خاص ما را به نتایج قابل ملاحظه‏ای می‏رساند. مثلاً حافظ علاقه خاصی به واژگان رند، گدا، قلندر، صوفی، زاهد و … از خود نشان می‏دهد. سلمان هم «شاهر گل‏ها» است، لااقل در بررسی مثنوی جمشید و خورشید، چنین است. وی در شعاع وسیعی با گل‏ها و گیاهان ترکیبات، تشبیهات، استعارات، کنایات، مضامین و ایهام‏ها پرداخته است.
آن چیزی که بیشتر در شعر سلمان جلوه می‏کند، توصیفات او است. در خلال داستان، از هر مکان، یا شخص یا موضوع وصفی ساخته است. عمده توصیفات او، به عنوان مثال می‏توان : وصف جمشید، خورشید در خواب، مهراب بارزگان، دختر قیصر روم و … را نام برد (ذوالفقاری، ۱۳۸۲: ۲۳۱).